In januari 2008 betoogde ik dat Geert Wilders een gevaar is voor de nationale veiligheid. Want de door het kabinet aanvaarde ’Strategie Nationale Veiligheid’ stelde dat de nationale veiligheid in het geding is als maatschappelijke ontwrichting dreigt. De film ’Fitna’, die toen het nieuws bepaalde, was een bewuste provocatie die sociale spanningen kon vergroten en extremisten kon aanzetten tot aanslagen.

Ik werd in mijn redenering gesteund toen de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding, mede om die laatste reden, het dreigingniveau voor Nederland naar ’substantieel’ verhoogde. Mijn stukje werd via internet verspreid. Honderden hatemails boden vervolgens een ontluisterend zicht op een groep grimmige, boze landgenoten met te korte lontjes. Maar politici wilden hun vingers niet aan mijn redenering branden.

Tot mijn verrassing explodeerde het debat deze week alsnog. De herdenking van de dood van Theo van Gogh viel samen met het uitlekken van een volgens de Volkskrant ’explosief’ wetenschappelijk rapport over de PVV. Wilders zou de sociale cohesie en de democratie ondermijnen, dus staatsgevaarlijk zijn. Politici buitelden nu wél over elkaar heen om de mogelijke conclusies van een ongepubliceerd rapport aan te grijpen om de PVV-voorman in de hoek te zetten.

En dat alles net op het moment dat ik me zelf steeds minder druk maak om Wilders. Hij is verworden tot een gewone populistische politicus die volgens beproefd recept tegenstellingen creëert, de tegenstander tot vijand en zichzelf tot slachtoffer en underdog bombardeert.

Het verschil tussen een populist die de geschiedenisboekjes haalt, en een die niet eens een voetnoot wordt, is het effect van hun gedram.

Tot nu toe heeft Wilders geen succes gehad in zijn poging het land te ontwrichten. Ondanks ’Fitna’, lieten moslims zich niet gek maken. In tegendeel. De Nationale Coördinator Terrorismebestrijding meldde tijden geleden dat moslims weerbaarder tegen radicalisering zijn geworden en vorige week stelde hij in NRC-Handelsblad dat Hofstadachtige groepen passé zijn.

Kennelijk heeft Wilders daarom een nieuwe vijand bedacht: de elite, in het bijzonder de linkse kerk, en vooral de PvdA. De ingetogen wijze waarop moslims op ’Fitna’ reageerden staat in schril contrast met de toon waarop politici het debat voeren die zelf nu doelwit van Wilders zijn geworden. Ook nu weer wordt het beproefde recept gevolgd. Volgens Wilders zijn politici, zoals integratieminister Eberhard Van der Laan knettergek. En als die reageert, vindt Wilders dat hij gedemoniseerd wordt.

Ik kan dat soort debatten niet meer verdragen. Wel ben ik er zo langzamerhand van overtuigd dat de PVV niet wordt bevolkt door louter moslimhaters, maar door mensen die woedend zijn over van alles en nog wat, en afgeknapt zijn op zittende politici. Een stem op Wilders is dus een proteststem.

Na de moord op Van Gogh heette het dat de vrijheid van meningsuiting medeslachtoffer was geworden, terwijl Wilders zich juist beroept op die fundamentele vrijheid en dus alles wil kunnen zeggen.

Met de vrijheid van meningsuiting zit het nog wel goed. Want iedereen roept wat hij of zij wil. Het gevaar zit juist in het gebrek aan terughoudendheid. Ons democratisch bestel wordt ondermijnd door politieke hypes, debatten gebaseerd op ongenuanceerde meningen, bewust gecreëerde vijandbeelden en verdachtmakingen en subjectieve morele oordelen over mensen die volgens de wet niets fout doen, zoals inmiddels voormalig Rotterdams hoogleraar Ramadan.

Dit soort ongeremdheid verwacht je in de kroeg, niet in de politiek, die daardoor zijn autoriteit, geloofwaardigheid, legitimiteit en respect verliest. In die zin is het er vijf jaar na de moord op Van Gogh alleen maar slechter op geworden.

Trouw

 Vorige week is in Pittsburgh geschiedenis geschreven. Er is daar een stap in de richting van een nieuwe wereldorde gezet. De G20 –en niet de G7 van belangrijkste westerse industriële mogendheden– bepaalt voortaan het mondiale economische beleid.

De nieuwe rol van de G20 betekent dat het Westen verzwakt is en nieuwe economieën als Rusland en China opkomen. „Dramatische veranderingen in de wereldeconomie worden niet altijd weerspiegeld in de mondiale architectuur voor economische samenwerking”, constateerden de wereldleiders. Sinds vorige week is daar dus verandering in gekomen.

Daarbij hoort ook een grotere invloed van opkomende economieën in het Internationale Monetaire Fonds IMF. De wereldleiders hebben er in hun slotverklaring al beloftes over gedaan. Zij willen een verandering in de stemverhouding ten nadele van de rijke landen en ten voordele van de opkomende economieën en ontwikkelingslanden. En hetzelfde moet gaan gelden voor de Wereldbank.

Dat deze ontwikkeling de Europese stem marginaliseert is duidelijk. De G7 blijft bestaan, maar wordt een club waarin de posities van westerse landen onder Amerikaanse leiding worden afgestemd. Meer stemgewicht voor landen als China in het IMF en de Wereldbank gaat per definitie ten koste van de Europese stem.

In de praktijk is het al te merken. President Obama liet zich weinig gelegen liggen aan de Europese stem toen hij in de aanloop naar de G20 besloot tot het opzeggen van het anti-raketschild in Polen en Tsjechië. Die stap was vooral bedoeld om energiegigant Rusland voor de nieuwe wereldorde te paaien. Obama heeft de steun van het Kremlin nodig voor een nieuw akkoord dat eind dit jaar het aantal intercontinentale kernraketten van Rusland en Amerika verder aan banden legt. Hij heeft het Kremlin ook nodig voor het oplossen van de kwestie-Iran. Toen de Amerikaanse president drie weken gelden het raketschild naar de prullenbak verwees, stelde hij dat de Iraanse dreiging tegen Amerika minder ernstig is dan onder Bush. Maar in Pittsburgh pleitte hij alweer voor zwaardere sancties. Want Iran blijkt in het geniep een tweede nucleaire centrale te hebben. Op de achtergrond speelt dat Israël laat doorschemeren Iraanse installaties te zullen bombarderen als de nationale veiligheid dat gebiedt. Maar voorlopig gunt Israël de Amerikanen het voordeel van de twijfel door Obama’s dubbelstrategie te aanvaarden.

De kans dat deze strategie werkt lijkt mij gezien de geschiedenis van de Amerikaans-Iraanse betrekkingen niet al te groot. Naar wat Israël dan gaat doen kan ik slechts gissen. Wel is duidelijk dat een eventuele Israëlische aanval dramatische gevolgen kan hebben, zoals het met mijnen afsluiten van de Straat van Hormoes, waardoor de olievoorziening van delen van de wereld gevaar loopt. Ook is het uiterst onzeker of een Israëlische aanval het Iraanse atoomprogramma stopt of vertraagt. Daarvoor lijken de gegevens van de inlichtingendiensten te onbetrouwbaar, blijkens de bekendmaking van een nieuwe verrijkingsfabriek en de discussie over hoever Iran van een kernwapen is verwijderd.

Zeker is dat die nieuwe Iraanse fabriek in één klap Obama’s politiek van toenadering heeft doen ontsporen. Dit betekent dat de Amerikanen een hardere lijn moeten inzetten.

In Pittsburgh werd geschiedenis geschreven omdat daar de contouren van een nieuwe wereldorde zijn gepresenteerd. Maar het is de vraag of de opkomende landen van die nieuwe wereldorde, zoals China en Rusland, bereid zijn samen met Amerika de problemen van de oude wereldorde op te lossen. China is afhankelijk van Iran’s olie en gas. En Rusland gunt Amerika geen diplomatieke successen.

Trouw

Photo credit: jurvetson via Foter.com / CC BY

 Vorige week dinsdag, een paar uur nadat een kop in de Volkskrant de vraag opwierp hoe lang we nog in die zandbak van Uruzgan moeten blijven, stroomde mijn voicemail vol met verzoeken van journalisten om duiding. Ik heb dat in 1999 meegemaakt toen de oorlog in Kosovo kantelde en in 2003 toen de Amerikaanse inval in Irak stagneerde. Fascinerend hoe de media zich collectief afvragen hoe het verder moet. Een nationaal debat was geboren toen zelfs de militaire vakbond AFMP zich tegen verlenging van de missie uitsprak.

In het geval van Nederland was de trigger de dood van twee militairen, sergeant-majoor Mark Leijsen en commando Kevin van de Rijd, en de oproep van commandant der strijdkrachten Van Uhm om als één man achter onze militairen te blijven staan. Zo komt een sluimerend gevoel van onbehagen aan de oppervlakte, ondanks dat de steun voor de missie niet dramatisch is gedaald. In augustus bleek 32 procent tegenstander van de missie; een percentage dat maar enkele procenten hoger lag dan bij aanvang van de missie. De steun voor de missie brokkelt af: weinig en geleidelijk.

Veel belangrijker dan die gemeten steun is de rol van de media. Die is bepalend voor een politiek debat dat zij in belangrijke mate drijven.

Opmerkelijk is dat de afgelopen maanden in vrijwel alle belangrijke troepenleverende landen discussies op gang zijn gekomen. In Canada werd de discussie over weggaan het eerst gevoerd. In het Verenigd Koninkrijk werd verhit gediscussieerd over de kwaliteit van het ingezette materieel waardoor Britse soldaten onaanvaardbare risico’s zouden lopen. Duitsland ontwaakte uit de droom van een rustig noorden toen in Kunduz twee tankwagens werden gebombardeerd, met tientallen burgerslachtoffers tot gevolg. In Amerika is het democratische deel van het Congres overwegend sceptisch en moet de president het vooral van de republikeinen hebben. En afgelopen week toonde de hoogste militaire baas in Afghanistan, generaal McCrystal, zich pessimistisch over de veiligheidssituatie.

De omslag komt door de aanhoudend slechte veiligheidssituatie en de onmacht van politici om duidelijk maken waarom ’we’ daar zitten. Maar de lange duur en de aanhoudende veiligheidsincidenten zijn voorspeld op het moment dat de eerste troepen werden uitgestuurd. Het is helaas inherent aan dit soort operaties. Kijk naar de Balkan. Daar zitten ’we’ ook al ruim 15 jaar. Maar westerse maatschappijen, de politiek voorop, hebben niet genoeg geduld voor langdurige verplichtingen met weinig vooruitgang. Daarnaast raakt het verhaal sleets. Een Amerikaanse generaal vertelde mij vorige week dat de meeste soldaten niet weten waarom ze daar zitten. Want voor een twintigjarige soldaat is 11 september 2001 een vage herinnering. Die soldaat legt geen relatie meer tussen het terrorisme tegen Amerika en de strijd in Afghanistan. In Europa is ten onrechte de nadruk gelegd op hulp aan de Afghanen. Dat reduceert de operatie in Afghanistan tot een vorm van ontwikkelingshulp waarvoor je geen levens wil opofferen als de veiligheid slecht blijft en democratisering in het slop zit.

De Amerikanen vrezen dat Nederland, Canada en Duitsland uit het zuiden vertrekken. Dan is de strijd feitelijk verloren, hebben de extremisten een megaoverwinning geboekt, kunnen zij Afghanistan weer ombouwen tot vrijplaats van jihadistische moslimfundamentalisten en zullen zij in hun strijd tegen het Westen sterker gemotiveerd worden. Hierin zit het nieuwe verhaal: om te voorkomen dat dit gebeurt moet het Afghaanse veiligheidsapparaat met spoed worden opgebouwd. Als die klus geklaard is moeten we vertrekken, bijvoorbeeld in 2014. Dat we in de tussentijd nog wat scholen bouwen en waterputten slaan is vooral bedoeld om niet de hele Afghaanse bevolking tegen ons te krijgen.

Trouw