De oorlog in Oekraïne De strijd in Oekraïne verloopt moeizamer dan Moskou had verwacht. Toch kan Poetin de oorlog nog winnen. Maar hoe moet het daarna verder? Voor Poetin ziet de toekomst er in bijna alle scenario’s niet rooskleurig uit.
Voor de Verenigde Staten staat het vast: het plan van Vladimir Poetin was om binnen enkele dagen Kiev te veroveren en de Oekraïense president Zelensky te verjagen.
Dat is niet gelukt. Ruim twee weken na de start van de invasie staan Russische tanks aan de rivier de Dnjepr, maar staat een Russische overwinning op het slagveld nog geenszins vast. Nu Poetins ‘speciale militaire operatie’ is verzand in een bloedige chaos houden analisten zich bezig met één vraag: hoe loopt dit af?
De toekomst voorspellen kan niemand. Wel is het mogelijk scenario’s op te stellen, niet als prognose, maar als eerste hulp bij denken over Poetins oorlog. De werkelijke afloop zal waarschijnlijk elementen van verschíllende scenario’s bevatten. Tegelijkertijd is echter óók duidelijk: in de meeste scenario’s bereikt Poetin niet wat hij beoogde.
SCENARIO 1: Poetin verliest de strijd, verliest zijn troon
De militaire campagne loopt volledig vast, met steeds verder oplopende Russische verliezen. Om de gedecimeerde eenheden aan te vullen is Poetin gedwongen dienstplichtigen in te zetten. Het verzet van Oekraïners kan echter niet worden gebroken. In een oorlog weegt het moreel drie keer zo waar als materieel, luidt een van de vele clichés over gewapend conflict.
Al na twee weken begint de Russische staats-tv hardop lastige vragen te stellen. Met de eerste gesneuvelde dienstplichtige Russische soldaten keert even later de opinie in Rusland zich tegen het Kremlin – de staatspropaganda verliest het van de Russische moeders die rouwend op het Rode Plein staan.
Poetin trekt zich noodgedwongen terug achter de Oekraïens-Russische grens. In het voor hem minst-desastreuze scenario mag hij een of meerdere van de drie Oekraïense gebieden die hij ook voor de inval onder controle had – Donetsk, Loehansk, de Krim – houden. Een troostprijs om het gezichtsverlies te beperken.
Een verlies kan ook rampzaliger voor hem uitpakken: Poetin verliest Rusland. Er ontstaat een anti-Poetin-coalitie van gefrustreerde oligarchen, gefnuikte paladijnen en teleurgestelde topmilitairen die het regime omver gooien. Tegen dat scenario pleit dat Poetin politieke oppositie en kritische media in de afgelopen jaren heeft gedecimeerd. Ook in dit scenario heeft de oorlog een land ontwricht en duizenden levens gekost.
SCENARIO 2: Poetin wint de oorlog, maar verliest de vrede
Westerse militaire analisten krijgen gelijk: Rusland is uiteindelijk te sterk. Na een haperende start in de eerste twee weken van het offensief dwingt Poetin de regering-Zelensky op de knieën, mogelijk met een langdurig beleg van steden. Om de laatste wil om te vechten te breken zet de Russische krijgsmacht mogelijk nog een tactisch kernwapen in, waarbij in één klap duizenden doden vallen.
Rusland neemt de macht over in Kiev. De Oekraïense president Zelensky kan nog meer dood en verderf in zijn land niet verantwoorden en neemt de wijk naar het buitenland. De Oekraïense strijdkrachten leggen de wapens neer. Poetin installeert een regime onder leiding van de in 2014 gevluchte ex-president Viktor Janoekovitsj.
Russische staatsmedia kraaien victorie: Poetins missie is voltooid, het historische Rusland is weer een. Langzaam verbrokkelt bovendien de sanctie-coalitie die het Westen had gesmeed. Bedrijven en burgers in de wispelturige democratieën beginnen de pijn van lagere winsten en hogere rekeningen te voelen. Bakkers voorspellen een broodprijs van 5 euro.
In een voor Poetin gunstig scenario zingt hij de sancties wel uit. Een fikse economische crisis hoeft niet per se de ondergang van een autocratisch regime te betekenen, zocht historicus Tom Pepinsky uit.
Realistischer is dat Poetin tot de ontdekking komt dat hij weliswaar de oorlog heeft gewonnen, maar er een enorm probleem bij heeft. Oekraïne is iets groter dan Frankrijk. Het is een gebied dat je niet zomaar kunt bezetten. „Zelfs de 190.000 militairen die nu zijn ingezet zijn onvoldoende om het land te controleren”, zegt Tim Sweijs, defensie-expert bij het The Hague Centre for Strategic Studies. „Kijk maar naar westerse interventies in Irak en Afghanistan.’’
Oekraïners zijn niet van plan zich bij het onvermijdelijke neer te leggen, zeker niet na alle opofferingen. Een door het Westen met wapens en geld gestut verzet maakt van Poetins oorlog een langdurige guerilla-oorlog, die Poetin en de rest van zijn regering achtervolgt. Rusland kwijnt weg onder een internationaal regime van sancties en isolatie.
SCENARIO 3: Poetin consolideert veroveringen, opdeling Oekraïne
De regering-Zelensky moet uiteindelijk vluchten uit Kiev en vestigt zich in Lviv, de nieuwe hoofdstad. De Russische troepen houden halt aan de Dnjepr en graven zich in. „Er kan een moment komen dat Poetin zegt: let’s declare victory and go home’’, zegt Sweijs. Een nieuwe landsgrens tekent zich af: het zuiden en het oosten van Oekraïne, inclusief de Krim, worden gevoegd bij Rusland. De facto komt hiermee ‘Russisch-sprekend’ Oekraïne onder de Russische vlag.
Poetin zou in dit geval een aantal doelen bereiken, maar hij loopt het risico dat de rompstaat Oekraïne definitief aansluiting zoekt bij het Westen.
SCENARIO 4: Poetin valt nóg een niet-NAVO-land aan
Nadat Poetin de situatie op het slagveld heeft weten te stabiliseren, richt zijn begerige oog zich op andere buffergebieden. „Het lijkt me heel waarschijnlijk dat hij doorloopt naar Moldavië, bijvoorbeeld”, zegt oud-ambassadeur Timo Koster, voormalig directeur Defensiebeleid van de NAVO. De Moldavische regio Transnistrië is pro-Russisch. Met Wit-Rusland, dat hij al in zijn zak heeft, en een vriendschappelijke regering in Kiev zou hij met het kleine Moldavië controle hebben over het grensgebied aan de hele oostflank van de NAVO, van Finland tot Turkije. Poetin sluit bovendien een militair bondgenootschap met het Rusland-gezinde Servië. In Belgrado werd na twee weken oorlog nog steeds vóór hem gedemonstreerd.
Poetin neemt het extra risico, omdat de NAVO duidelijk heeft gemaakt dat ze niet van plan is niet-NAVO-landen gewapenderhand te verdedigen. De rode lijn is de NAVO-grens. Toen de Verenigde Staten eind 2021 Poetin dreigden met sancties, maar óók zeiden dat er geen militairen in Oekraïne zouden vechten, „zag Poetin dat als groen licht”, denkt Koster. Dat zou ook voor andere niet-NAVO-landen kunnen gelden.
SCENARIO 5: Poetin test solidariteit NAVO
Het kan zelfs zijn dat Poetin denkt dat het Westen óók een aanval op een NAVO-land niet met militair geweld zal beantwoorden, oppert Koster. Het zou een enorme stap zijn voor Poetin, maar, zegt Koster, we kunnen ons nu niet meer veroorloven daar niet over na te denken.
Na Oekraïne komen dan ook de Baltische staten in het vizier. Eén theorie over Poetins motivatie is immers dat het hem niet alleen om Oekraïne te doen is maar dat hij het historische ongeluk van de ondergang van de Sovjet-Unie wil herstellen.
Mocht Poetin echter besluiten om de Baltische landen binnen te vallen, dan raakt hij meteen in gevecht met militairen van westerse NAVO-landen, die daar zijn gestationeerd. Hierdoor loopt Russische agressie in het Baltische Gebied vrijwel meteen uit op een gewapend conflict met de NAVO. Sweijs acht dit scenario niet waarschijnlijk. „De NAVO heeft heel duidelijk laten weten dat het keihard zal reageren op een aanval op een lid van het bondgenootschap.”
SCENARIO 6: NAVO grijpt in in Oekraïne, oorlog met Rusland
Zowel de VS als de NAVO hebben de afgelopen weken een duidelijke boodschap afgegeven: het Westen wil niet betrokken raken bij de oorlog in Oekraïne. De vraag is echter hoe houdbaar dat standpunt blijft als Poetin Oekraïnes grote steden in de as legt. Het is, schreef de Amerikaanse voormalig inlichtingenofficier Chris Chivvis voor denktank Carnegie, een grote uitdaging voor de regering-Biden om ook dán het hoofd koel te houden.
Het Westen zit met een dilemma: leidt ingrijpen tot provocatie van Poetin? „De afschrikking door het Westen heeft niet gewerkt, vraag is of wij ons blijvend willen laten afschrikken door Poetin”, zegt Koster. Die vraag komt steeds terug: bij zwaardere sancties, bij het al dan niet leveren van gevechtsvliegtuigen, bij het instellen van de no fly-zone waar Zelensky zo hartstochtelijk om bedelt. Daarbij kan de publieke opinie een rol gaan spelen, denkt Sweijs. „Bij de westerse interventies van de afgelopen dertig jaar was vaak de emotie ‘we moeten iets doen’ de primaire drijfveer, zonder dat de gevolgen goed waren doordacht. Een no-fly zone zou een heel gevaarlijke operatie zijn.”
„Het scenario waar ik het bangste voor ben”, zegt Sweijs, is een onbedoelde escalatie. Een foutje, een verkeerde interpretatie van het handelen van de ander, kan grote gevolgen hebben.” Het ergst mogelijke gevolg is dan de inzet van kernwapens.
SCENARIO 7: Poetin en Zelensky komen tot een vergelijk
De halve wereld staat klaar om tussen Kiev en Moskou te bemiddelen. Na Turkije, China, en Israël meldde zich ook Zuid-Afrika. Zelfs oud-kanselier Gerhard Schröder, in zijn eigen SPD verguisd omdat hij geen afstand wil nemen van zijn vriend Poetin, vloog voor bemiddeling naar Moskou.
Aanvankelijk is er weinig reden tot optimisme. Tijdelijk veilige evacuatieroutes om burgers te laten ontsnappen uit belegerde steden komen pas na een aantal overlegrondes en met wisselend succes van de grond. Een eerste ontmoeting tussen de ministers van Buitenlandse Zaken, Koeleba en Lavrov in het Turkse Antalya leverde nauwelijks iets op. Lavrov ontkent zelfs dat Rusland Oekraïne was binnengevallen. Maar ze spreken wél met elkaar.
Rusland eist erkenning van Donetsk, Loehansk en de Krim als Russisch en wil dat Oekraïne een neutraal, ontwapend land wordt en zich dus niet aansluit bij de EU of de NAVO. De eisen zijn voor Zelensky eigenlijk onbespreekbaar.
Toch laat zijn regering na twee weken strijd doorschemeren dat iets van neutraliteit denkbaar is. De NAVO, zegt Zelensky tegen ABC, heeft duidelijk gemaakt dat we niet welkom zijn. Hij zet alles op lidmaatschap van de EU. Zijn stafchef laat zich ontvallen dat er onderhandeld kan worden over formele overdracht van de Krim en de separatistische gebieden aan Moskou, maar dat neutraliteit en demilitarisering onbespreekbaar zijn.
Om onderhandelingen kans van slagen te laten hebben, moet er sprake zijn van een ‘hurting stalemate’, zegt Sweijs. Poetin moet zich realiseren dat verder oorlogvoeren een groter risico vormt dan een deal. Kiev zal moeten beseffen dat het verslaan van Rusland onmogelijk is. Die situatie lijkt voorlopig nog niet bereikt.
SCENARIO 8: Koude Oorlog 2.0
In alle scenario’s waarin Poetin aan de macht blijft moet het Westen zich instellen op een lange periode van confrontatie, een nieuwe variant van de Koude Oorlog. Vergaande economische ontkoppeling ligt dan in het verschiet, zeker als Poetin westerse sancties beantwoordt met nationalisatie van westerse bedrijven. NAVO en EU zullen zich moet instellen op hoge militaire uitgaven en een stevige permanente militaire aanwezigheid in Oost-Europa.
En Poetin? Voor hem zijn er vrijwel geen duurzaam gunstige scenario’s. Sweijs: „Poetin is in alle scenario’s de nieuwe Saddam Hussein of Assad geworden.”
Bron: NRC
Foto bron: Kremlin.ru
Experts
Related Content
