Elke oorlog stopt. Dus ook die tussen Oekraïne en Rusland. Maar wanneer? Twee onderzoekers van Den Haag Centrum voor Strategische Studies onderzochten 63 oorlogen en zien vijf factoren die bepalen wanneer een oorlog stopt. Zij lichten deze toe en leggen uit hoe die zich verhouden tot de oorlog in Oekraïne. ,,Zo lang er nog kans is op winst, gaan de strijdende partijen door.”
Deze oorlog zou eerst drie dagen duren. Daarna tot de zomer, ‘want de natte herfst en de koude winter kwamen eraan’ en niemand wilde wegzakken in de modder. Vervolgens was het wachten op het succesvolle lenteoffensief van Oekraïne. Maar dat bleef uit, waarna het weer winter werd. En nu is het al bijna voor de derde keer lente.
Inmiddels durft niemand meer een naderend einde van de oorlog te voorspellen. Sterker: de meeste waarnemers zijn het erover eens dat hij nog wel een tijd kan duren. Een militaire wijsheid luidt dat het na de eerste dertig dagen (die we dus allang gepasseerd zijn) alleen maar moeilijker wordt om het geweld te stoppen. Nog zo eentje: als hij niet binnen een jaar is afgelopen, dan leert de recente geschiedenis (sinds 1946) ons dat een conventionele oorlog zich gemiddeld meer dan tien jaar voortsleept.
Nu al 748 dagen oorlog
Tim Sweijs, onderzoeksdirecteur bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS), deed samen met collega Mattia Bertolini onderzoek naar hoe oorlogen aflopen. En ja, ze lopen allemaal af. Sommige vrij snel, bij andere duurt het langer. De oorlog in Oekraïne valt in de laatste categorie, zegt hij. ,,Helaas wijst nu niets op een snel einde van deze oorlog. Ik voorspel een lang conflict.”
Sweijs en Bertolini keken naar alle oorlogen tussen landen in de periode tussen 1946 en 2005 (dat zijn er 63!) en probeerden een lijn in te ontdekken in de manier waarop ze ten einde liepen. Vervolgens stelden ze vijf criteria op die kunnen bijdragen aan het einde van een oorlog. Ze keken of en hoe die van toepassing zijn op de strijd in Oekraïne (die inmiddels al 748 dagen duurt).
Eerst maar eens wat cijfers die komen bovendrijven. Van al die 63 oorlogen is slechts twintig procent geëindigd in een duidelijke overwinning (denk aan de Golfoorlog). Zestien procent werd beslecht in een vredesakkoord (het Verdrag van Dayton in de Bosnische burgeroorlog), bij dertig procent werd een staakt-het-vuren overeengekomen (de Korea-oorlog) en de rest (een derde) doofde gewoon uit. En: de gemiddelde oorlog duurt twee jaar en vijf maanden.
Kunnen we nog winnen?
Er zijn, zo schrijven, Sweijs en Bertolini, twee belangrijke voorwaarden die nodig zijn voor het beëindigen van een oorlog. De eerste is het zogenaamde Kulminationspunkt, zoals dat is geformuleerd door de beroemde Duitse militaire theoreticus Carl von Clausewitz. Dit ‘hoogtepunt’ wordt bereikt als de aanvaller zijn opmars niet langer kan voortzetten, vanwege bijvoorbeeld hardnekkige tegenstand of bevoorradingsproblemen. De tweede voorwaarde is de ‘rijpheid’ van een conflict. Daar is sprake van als er een patstelling is ontstaan en er voor beiden een uitweg mogelijk is.
Om bij deze twee voorwaarden te geraken, spelen vijf factoren een rol. ,,De eerste”, zegt Sweijs, ,,is het vooruitzicht op succes. Zo lang er nog kans is op winst, gaan de strijdende partijen door. Zo niet, dan kan het snel klaar zijn. Denk aan de Kosovo-oorlog van 1998 en 1999.De Serviërs bleven toen doorvechten totdat uiteindelijk de Navo ingreep en een overwinning uit zicht verdween. In de oorlog tussen Oekraïne en Rusland zijn we nog lang niet op dat punt. Zowel Moskou als Kyiv gelooft nog in een zege. In een recente poll gaf zelfs een meerderheid van de Oekraïners aan dat ze hun land uiteindelijk zien winnen.”
Hoe duur is de oorlog?
De tweede factor wordt bepaald door de kosten van de oorlog. Kunnen de partijen de last van de strijd nog dragen? Hierbij gaat het niet alleen om geld en materieel, maar natuurlijk ook om het aantal doden en gewonden.
,,De Korea-oorlog is daar een goed voorbeeld van”, zegt Sweijs. Die duurde van juni 1950 tot juli 1953. Het was een oorlog tussen Noord- en Zuid-Korea, waar ook nog achttien andere landen aan meededen (inclusief Nederland). Er stierven in totaal meer dan drie miljoen mensen.
,,Op een gegeven moment was het genoeg en rolde er een wapenstilstand uit, die nog steeds voortduurt. Als we naar de huidige oorlog kijken: voor de Russen zijn de kosten op dit moment hoog, maar daar lijken ze niet van onder de indruk. Voor Oekraïne zijn de kosten gigantisch, zowel militair als humanitair, maar ook hier nog te dragen. Dat kan veranderen als besloten wordt tot een nieuwe mobilisatie-ronde, maar je ziet dat beide landen aarzelen.”
Hoe groot is de externe druk?
Derde factor: externe druk. Hoe groter die is, hoe eerder een oorlog afloopt. Een voorbeeld daarvan is de Irakoorlog van 2003. Saddam Hoessein ging toen vrij snel door de knieën: de druk van een coalitie van 31 landen (waaronder Nederland) was simpelweg te groot. ,,Ook nu is er grote druk op Rusland”, zegt Sweijs. ,,Vooral met Westerse sancties. Maar die worden niet door iedereen gevolgd. Moskou krijgt nog genoeg steun uit andere landen, zoals Brazilië, Zuid-Afrika en China.”
Ook Oekraïne geniet nog veel steun, maar daar komen langzaam barsten in, ziet Sweijs. Kijk naar de VS, waar een enorm hulppakket al maanden wordt tegengehouden. En de schaduw van een mogelijk nieuw presidentschap van Donald Trump hangt nadrukkelijk boven de markt: laat hij Kyiv wel of niet vallen? ,,Er zijn wel verplichtingen voor de lange termijn aangegaan door onder meer Nederland en het Verenigd Koninkrijk. Dat is niet niks, maar de vraag is of het voldoende is.”
En de interne druk?
Dan speelt ook de interne druk in een land een rol. Zo werd de Duitse keizer Wilhelm II gaandeweg de Eerste Wereldoorlog zo impopulair dat hij in een sfeer van onrust en revolutie werd gedwongen zich over te geven. ,,Zo ver is het nu in Rusland nog niet. Het Kremlin lijkt de boel voldoende onder controle te hebben. Dat blijkt ook uit de polls, al kun je die natuurlijk niet altijd vertrouwen. Poetin kan in problemen komen als de bodybags gaan tellen, maar dat gaat nog niet.”
De interne druk op president Zelensky is voor Sweijs moeilijk te beoordelen, zegt hij. ,,Je ziet wel spanningen tussen hem en de legertop, maar dat is na twee jaar oorlog misschien ook niet gek. Verder blijft hij worstelen met corruptie. Zijn politieke positie is onduidelijk, maar er zijn nog altijd geen openlijke protesten tegen hem.”
Is het veilig om te stoppen?
De laatste factor is wat Sweijs en Bertolini een ‘positieve prikkel’ noemen: is het de moeite waard om te stoppen? Vlamt de oorlog niet meteen weer op? Is er vertrouwen in een langdurige vrede? Aan het eind van de Tweede Wereldoorlog was dat er bijvoorbeeld wel. Duitsland en Japan waren verslagen, maar alles was er op gericht om ze op te nemen in de wereldorde om zo een nieuwe oorlog te voorkomen.
,,Dat is een klassiek voorbeeld van hoe het zou kunnen”, zegt Sweijs. ,,Maar nu ligt dat anders. Beide partijen lijken geen vertrouwen te hebben in een vrede. De Oekraïners willen graag veiligheidsgaranties van de internationale gemeenschap, maar zeker de Navo-landen staan daar niet om te springen. Bovendien vertrouwen ze Poetin gewoon niet. En die vertrouwt op zijn beurt het Westen en de Navo niet. Hij is door president Biden een oorlogsmisdadiger genoemd en beschuldigd van genocide, en er is geen zicht op het opheffen van sancties.”
Dus nee, zegt Sweijs, op basis van bovengenoemde factoren ziet het er niet naar uit dat deze oorlog snel afgelopen is. ,,En als oorlogen niet snel afgelopen zijn, duren ze langer. Het is ook niet uitgesloten dat deze oorlog escaleert. Oorlog is besmettelijk. Het Westen moet zich in elk geval goed realiseren dat Oekraïne gaat verliezen als niet alle goede intenties ook worden omgezet in daden. Dat gaat de komende maanden spelen. Het wordt spannend.”
Dit artikel door Mark van Assen werd op 13 maart 2024 gepubliceerd in o.a. het Algemeen Dagblad en het Parool.
Het genoemde HCSS rapport is hier te downloaden: How Wars End | War terminations: insights for the Russia-Ukraine War.
Experts
Related Content
