Wel F16’s, geen F16’s, misschien F16’s? De bondgenoten van Oekraïne denken vaak compleet anders over de hulp die ze willen bieden. Wat zegt dat over hun strategie?
Het doet nogal rommelig en verwarrend aan, zo in het midden van een crisissituatie die al bijna een jaar duurt. Zo kwam er vorige week pas na lang gesoebat een einde aan de discussie over het leveren van tanks aan Oekraïne. Die voltrok zich volgens een inmiddels bekend stramien. Eerst kwam er een dringend verzoek van president Volodimir Zelenski: ,,We hebben er zeker driehonderd tanks nodig.”
Daarna barstte er onder de bondgenoten een ingewikkelde discussie los, onder meer over de aard van zo’n wapen: is het voor de verdediging of voor de aanval? Duitsland vindt dat laatste en aarzelde daarom lange tijd. Polen vindt dat ook en aarzelde daarom juist niet: die tanks moesten er komen en wel zo snel mogelijk. De Britten hadden al tanks toegezegd, en de Amerikanen gingen na wat gesputter uiteindelijk ook overstag, al was het maar om de aarzelende Duitsers over de streep te trekken.
‘Oekraïne gaat snel om F16’s vragen’
Nu deze kwestie is geregeld, zitten we onmiddellijk middenin een nieuwe. Zelenski wil (en niet voor het eerst) F-16-gevechtsvliegtuigen. Die zijn volgens hem onontbeerlijk voor het afslaan van Russische aanvallen. Hij doet dat op de manier die we inmiddels van hem kennen. Zo liet hij voor Nederland hij een gelikt filmpje maken, gericht aan ‘het land dat de zee wist te overwinnen en ons nu helpt de vijand te verslaan’. We zien behalve onze molens en tulpen ook voorbijkomen wat we allemaal al hebben gegeven voor de strijd in zijn land (houwitsers, pantservoertuigen, patriots en ‘binnenkort ook Leopard 2-tanks’): ,,Dankjewel Nederland! PS: en jullie weten dat we jullie F-16’s erg zullen waarderen!”
Ook hier lopen de reacties weer uiteen. De duidelijkste komt van de Amerikanen, bij monde van president Joe Biden: ,,Nee.” Hij is veel te bang dat de strijd escaleert en dat Poetin opnieuw gaat dreigen met kernwapens. De Britten steunen vooralsnog de Amerikaanse lijn, maar de Fransen vinden juist dat er ‘niks uitgesloten’ moet worden. Ook Nederland vindt het leveren van F-16’s ‘geen taboe’. De Duitse bondskanselier Olaf Scholz is dan weer mordicus tegen: ,,De mogelijkheid om gevechtsvliegtuigen te leveren, is voor mij zelfs geen optie.”
Ja, er is wel degelijk een strategie. Maar als je me vraagt of er een uitgetekend plan ligt, dan zeg ik nee
Tim Sweijs , The Hague Centre for Strategic Studies
Geen uitgetekend plan
Wat zegt dit nu eigenlijk over de bondgenoten van Oekraïne? Wat is hun strategie? En is er wel een strategie? ,,Poeh”, zegt Tim Sweijs van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). ,,Ja, er is wel degelijk een strategie. Maar als je me vraagt of er een uitgetekend plan ligt, dan zeg ik nee. Dat had ook bijna niet gekund, want een jaar geleden waren er velen die twijfelden of dit zou kunnen gebeuren. Dus er is nooit uitgebreid nagedacht over wat te doen in geval dat. Wat we wel hebben gezien, is dat er na 24 februari vrij snel een coalitie is ontstaan die Oekraïne te hulp is geschoten. En de steun is daarna alleen maar toegenomen. Ga maar na: we zijn begonnen met helmen en scherfvesten, en inmiddels hebben we het over tanks en F-16’s.”
Maar wat is dan die strategie? ,,Die is op zijn minst fluïde”, zegt Sweijs. ,,Ze wordt gemaakt naar de omstandigheden. Wat is er op een bepaald moment nodig? Het probleem daarbij is dat er weliswaar één brede Westerse coalitie is, maar dat daarbinnen verschillende ideeën bestaan over wat er moet gebeuren. De overkoepelende gedachte is helder: we willen het soevereine Oekraïne helpen. Sommige landen interpreteren dat als het herstellen van de hele nationale integriteit. Die willen ook dat de Krim weer terugkomt in Oekraïense handen. Dat zijn vooral Polen en de Baltische staten. Zij sturen aan op het volledig terugdringen van de Russen, omdat ze bang zijn dat zij anders als volgende aan de beurt zijn. De Amerikanen bijvoorbeeld hebben weer een andere drijfveer. Hun minister van Defensie Lloyd Austin zei in het voorjaar nog dat hun doel is het verzwakken van de Russen. Dat is toch iets anders.”
Heldere lijn
De geschiedenis wijst uit dat het voor zogenaamde oorlogscoalities heel moeilijk is om alle kikkers in de kruiwagen te houden, zegt Sweijs. De belangen zijn groot, maar ze kunnen per land verschillen. Volgens hem zijn leiderschap en een heldere lijn daarom van het grootste belang. ,,In deze coalitie nemen de Amerikanen duidelijk de leiding. Dat zagen we al in de maanden voorafgaand aan de oorlog, toen ze herhaaldelijk waarschuwden voor wat er zou gaan gebeuren. En al snel hebben ze bijvoorbeeld ook de Polen teruggefloten, toen die gevechtsvliegtuigen wilden sturen. ‘Dat doen we nog niet’, zei Biden. Hij wilde toen, en nu nog steeds, voorkomen dat de Navo de oorlog wordt ingezogen. ”
Zonder alle Westerse hulp zou Oekraïne de oorlog allang verloren hebben
Tim Sweijs , The Hague Centre for Strategic Studies
Er zijn dus verschillende meningen en belangen in de coalitie, maar dat wil volgens Sweijs niet zeggen dat er te weinig gebeurt. ,,Al die discussies en al die diplomatieke steekspelletjes hebben uiteindelijk wel degelijk geleid tot grote druk op Rusland. Sterker: zonder alle Westerse hulp zou Oekraïne de oorlog allang verloren hebben. Het verhogen van de slagkracht van Oekraïne is een echte force multiplier geweest.”
Voorjaarsoffensief
De komende periode wordt spannend, voorziet Sweijs. Op dit moment lopen de doelen van de coalitie synchroon, zegt hij: ,,Oekraïne moet worden voorbereid op het verwachte voorjaarsoffensief van de Russen. De steun zal dus zeker niet afnemen. Maar wat gaat er gebeuren als Oekraïne na de lente aan de winnende hand is? Gaan ze dan verder richting de Krim? Dat zal voor sommige landen uit de coalitie een brug te ver zijn. Die zullen gaan aandringen op onderhandelingen met Rusland. En als Oekraïne niet luistert, komt er dan een stop op grote wapensystemen? Dat wordt echt een prangende kwestie.”
Een ander scenario kan zijn dat het lenteoffensief voor beide partijen niks oplevert, en dat er weer een patstelling ontstaat. In dat geval zal de druk om te gaan onderhandelen ook worden opgevoerd, meent Sweijs. ,,Al was het alleen maar omdat het gevaar op oorlogsmoeheid in de Westerse coalitielanden zal toenemen. Uit onderzoeken blijkt dat de steun voor militaire hulp aan Oekraïne nog steeds verrassend hoog is, zelfs na bijna een jaar oorlog. En heel veel mensen volgen nog elke dag het nieuws. Maar dat kan veranderen, zeker als Rusland zijn dreigementen met kernwapens weer gaat opvoeren. Ook daar zal het Westen zijn strategieën weer op moeten aanpassen. En ook dat zal niet zonder discussie gaan.”