Paul van Hooft: Het nieuwe nucleaire tijdperk

Sinds het einde van de Koude Oorlog is kennis over kernwapens weggezakt, terwijl recente ontwikkelingen met betrekking tot kernwapens en wapenbeheersing in Europa (en wereldwijd) zeer zorgwekkend zijn. HCSS senior strategisch analist en kernwapenexpert Paul van Hooft sprak daarom de afgelopen maanden met regelmaat over dit nieuwe nucleaire tijdperk – niet alleen in de media, maar ook tijdens een aantal hoorzittingen in de Tweede Kamer.

• We Gaan Er Allemaal Aan: Nucleaire oorlog; Powned, 20 februari
• ‘Inzet Europees kernwapen loopt stuk op allerlei verdragen’; BNR Nieuwsradio, 16 maart
• Polen wil kernwapens NAVO, Rusland woedend; BNR Nieuwsradio, 22 april
• Hoorzitting Tweede Kamer: Gaat AI ons helpen bij nucleaire dreiging of juist niet?; Trouw, 24 april
• Kernwapens ‘steeds verleidelijker’ voor Iran, maar kan het die maken?; NU.nl, 24 april
• We moeten het hebben over… kernwapens; Vroeg! NPO Radio 1, 24 april
• Plaatsing kernwapens aan oostgrens Europa „riskant”; Reformatorisch Dagblad, 29 april
• Rusland geeft signaal af met test kernwapens; BNR Nieuwsradio, 6 mei 2024

Paul van Hooft doceert over kernwapens en internationale veiligheid bij Universiteit Leiden.

Is onze defensie voldoende op orde rondom de potentiële dreiging van kernwapens? En hoe staat het grotere plaatje er eigenlijk voor, zoals een kernwapenvrije wereld? In het radioprogramma Vroeg! op BNN/VARA vertelde Paul van Hooft er een uur lang uitgebreid over:

Tweede Kamer | Rondetafelgesprekken

Op donderdag 15 februari en op woensdag 24 april sprak Van Hooft voor de commissie voor Buitenlandse Zaken tijdens twee rondetafelgesprekken over de verslechterde situatie met betrekking tot kernwapens, zowel in Europa als in de rest van de wereld.

Ter voorbereiding op de hoorzittingen schreef Van Hooft deze position paper: “Position paper | Kernwapens en Europese Veiligheid”.

Bekijk de sessies hier terug:

Van Hooft waarschuwde de aanwezige Kamerleden dat zijn verwachtingen over de vooruitzichten van wapenbeheersing en non-proliferatie in de huidige geopolitieke setting niet positief zijn. “In de Koude Oorlog was het al moeilijk genoeg, maar toen ging het over twee supermachten, de VS en de Sovjet Unie, en drie a vier kleinere kernmachten, het VK, Frankrijk, China en Israël. Sinds het eind van de Koude Oorlog zijn daar andere landen bijgekomen, India en Pakistan, Noord-Korea, en dat maakt het moeilijker.”

“In plaats van alleen op de Sovjet Unie, is het nucleaire arsenaal van de Verenigde Staten, omdat het zowel bondgenoten in Europa als in Azië moet beschermen, zowel gericht op Rusland als op China. China heeft nog steeds een kleiner arsenaal, maar ook dat groeit. Het is een complexere situatie dan het hiervoor was,” vervolgde Van Hooft. “We moeten beginnen met de geopolitieke spanningen op een lager pitje te krijgen. Dat betekent ook onderhandelen met staten die we verder verwerpelijk vinden; niet omdat we ze vertrouwen, maar omdat we weinig keuze hebben.”

BNR’s Boekestijn en De Wijk: Een Europese atoomparaplu

Door Russische agressie en twijfel aan de Amerikaanse nucleaire garanties rijst de vraag: moet Europa niet een eigen Bom? HCSS-defensiespecialist en kernwapenexpert Paul van Hooft is te gast bij Rob De Wijk en Arend Jan Boekestijn onder leiding van Hugo Reitsma, in de nieuwe aflevering van Boekestijn en De Wijk op BNR Nieuwsradio.

De Amerikaanse en NAVO-kernwapens in Europa zijn niet heel erg geloofwaardig als afschrikking tegen Russische dreiging. Terwijl Rusland raketten installeert die voorheen vielen onder het middellangeafstandsakkoord, ontbreekt het in het Westen aan tactische wapens. Dat veroorzaakt een enorm gat in de zogenaamde Europese escalatieladder, zegt Van Hooft.

Het Franse atoomwapenarsenaal is in principe sterk genoeg om Moskou of Sint-Petersburg te vernietigen, zegt Van Hooft. Maar waar Rusland beschikt over zo’n vierduizend tactische wapens, beschikt Frankrijk over zo’n 290 wapens die strikt genomen niet als tactisch wapen gelden. Wél heeft Frankrijk luchtgelanceerde kruisvluchtwapens – een ‘pre-strategisch schot voor de boeg’. ‘Als Rusland op het punt zou staan om Europa onder de voet te lopen en het voortbestaan van Frankrijk in gevaar brengt, is het een geloofwaardig wapen.’

Maar dat geldt alleen voor concrete dreiging richting een land, in dit geval Frankrijk, dat zelf over nucleaire wapens beschikt. De vraag is wat je precies moet doen op het moment dat Rusland ‘slechts’ dreigt met ‘conventionele of hybride agressie’ richting Baltische staten of Polen, zegt Van Hooft. ‘Dan heb je hetzelfde probleem dat de Amerikanen hadden tijdens de Koude Oorlog: hoe maak je aan je Europese bondgenoten geloofwaardig dat ze bereid moeten zijn om New York, Washington of Los Angeles op te offeren voor Parijs, Bonn of Den Haag.’

Van Hooft vergelijkt het gat in de escalatieladder met een geluidsinstallatie zonder volumeknop: óf het is een soort fluistertoon, óf het is gelijk voluit. ‘En bovendien werkt het maar één kant op. Met conventionele wapens kun je iets kapotmaken en vervolgens kijken of je ophoudt of verder opvoert. Maar kernwapens gaan gepaard met enorme vernietiging, potentiële vernedering en wraakzucht. Dat maakt het, ook als je alle middelen in huis hebt, zo moeilijk om de escalatieladder te beheersen. Daar hebben we eigenlijk ook geen ervaring mee.’

In de media

Hoe reëel is de dreiging van een nucleaire oorlog? Recente ontwikkelingen met betrekking tot kernwapens zijn zeer zorgwekkend, vertelt Paul van Hooft in het programma “We Gaan Er Allemaal Aan” met Valerio Zeno. Na de Koude Oorlog en het einde van de Sovjet Unie is de angst voor een nucleaire holocaust verdwenen. Hoe leren we weer met deze dreiging om te gaan? Van oudsher hebben de kernmachten hotlines met elkaar om misverstanden weg te nemen, maar China neemt vaak niet op… Bekijk de aflevering nu terug bij PowNed op NPO Start.

Europese nucleaire afschrikking is gevaarlijk en moeilijk te verwezenlijken, schrijft  Paul van Hooft in een opiniestuk voor NRC. Europa kan zich beter richten op geavanceerde conventionele wapens. Een Europees kernwapen is nagenoeg onmogelijk, maar Europese geavanceerde conventionele wapens, samen met Franse en Britse kernwapens, maken afschrikking van Rusland mogelijk, mochten de Verenigde Staten Europa niet meer kunnen – of willen – beschermen.

De spanningen tussen Iran en Israël kunnen nucleaire gevolgen hebben. “De verleiding voor Iran is groter geworden, als je kernwapens hebt kun je toch met meer dingen wegkomen dan als je ze niet hebt,” zegt Van Hooft in deze explainer voor NU.nl.