Wie de woorden ‘onderhandelen’ en ‘Oekraïne’ in de mond nam, kon tot voor kort rekenen op hoon en scheldpartijen. Onderhandelen werd gezien als capitulatie. Dus mag president Zelensky niet onderhandelen; hij moet winnen. En wij – daarmee worden de Amerikanen bedoeld – moeten dat mogelijk maken, ook al vindt president Biden dat de wapenleveranties bedoeld zijn om Zelensky een goede startpositie aan de onderhandelingstafel te geven.
Net terug uit de Baltische Staten die zich net als Nederland als haviken opstellen, viel het mij op dat ook daar de stemming verandert. De reden? Slechts weinigen denken dat een Oekraïense overwinning aanstaande is. Integendeel.
Trage munitieleveranties dwingen tot nadenken
Ook daar denkt een groeiende groep experts dat op enig moment onderhandelingen onvermijdelijk zijn, bijvoorbeeld als beide partijen inzien hoe hopeloos de situatie is. Dan kan een staakt-het-vuren ontstaan, mogelijk als opmaat naar een duurzaam akkoord. Ook begint het besef te ontstaan dat de traagheid van wapen- en munitieleveranties tot nadenken over de eindfase dwingt.
Interessant is de rol die bondskanselier Scholz hierbij speelt. Duitsland is na Amerika de tweede wapenleverancier en heeft recht van spreken. Scholz meldde begin deze maand dat Duitsland en zijn naaste bondgenoten met Kiev in het kader van een duurzame vrede over veiligheidsgaranties overleggen. Dit zou ook een van de onderwerpen zijn geweest van zijn gesprek onder vier ogen met president Biden.
Navo-lidmaatschap
Een akkoord lijkt te kunnen teruggrijpen op hetgeen een jaar geleden op tafel lag. Maar de toenmalige uitgangspunten kunnen nu de prullenbak in.
Daags na het begin van de oorlog zou de plaatsvervangend chef-staf van het Kremlin Kozak een deal met Oekraïne hebben gesloten, waarin Zelensky zou beloven geen lid van de Navo te worden. Dat was ook de kern van een 15-puntenplan dat medio maart op tafel lag. Bovendien zouden er geen vreemde krijgsmachten en wapensystemen op het grondgebied van Oekraïne mogen worden gestationeerd.
Even later lag er een 10-puntenplan van Oekraïne dat ook deze sfeer ademde. Geen Navo-lidmaatschap, maar wel veiligheidsgaranties van Rusland, Amerika, China en een aantal andere landen. In september onderstreepte Zelensky dit nogmaals in de Algemene Vergadering van de VN. In die tijd werd ook duidelijk dat Kozaks plan was afgeschoten, omdat Poetin grondgebied wilde hebben.
Mede daardoor verdween het idee van neutraliteit naar de achtergrond en kwamen veiligheidsgaranties in beeld. Het was inmiddels duidelijk dat je met Poetin geen zaken kon doen. Hij zou een staakt-het-vuren misbruiken om zijn krijgsmacht te recupereren om vervolgens de oorlog te kunnen voortzetten.
Halfbakken compromis
Door Poetins opstelling verschoof de discussie van veiligheidsgaranties naar Navo-lidmaatschap. Ook in Duitsland wordt er nu voorzichtig over gefilosofeerd. Logisch, veiligheidsgaranties zijn zo het eenvoudigst te organiseren. Ook kan het bondgenootschap voor de noodzakelijke stabiliteit zorgen, zodat particuliere investeerders meebetalen aan de wederopbouw.
Maar wat wenselijk is, hoeft niet haalbaar te zijn. Kijk naar Turkije, dat de toetreding tot de Navo van Zweden blokkeert en zo de veiligheid van heel Europa op het spel zet. Dus kan er een halfbakken compromis uit de bus komen waarmee vooral Rusland kan leven.
Rob de Wijk, Trouw, 10 maart 2023
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
