Met de vernietiging van de Kachovka-stuwdam is de oorlog in Oekraïne in een nieuwe fase gekomen. Die zal volgens president Zelensky veel slachtoffers kosten, omdat Rusland in de lucht veel sterker is. Hij wil F-16’s. Deze week kwam hij met de mededeling dat een substantieel aantal daarvan zal worden geleverd. Inmiddels zijn Nederland, Denemarken, België en het Verenigd Koninkrijk met de training van Oekraïense piloten voor die jachtvliegtuigen begonnen.
De levering van F-16’s, waar Amerika tegen is, roept vragen op. Van waaruit worden ze ingezet? Vanuit Polen? Als dat het geval is zal president Poetin terecht roepen dat hij in oorlog is met de Navo. Die luchtmachtbasis in het buurland wordt voor Rusland dan een legitiem doelwit, ook al bestaat het personeel uit ingehuurde krachten en Oekraïners. Als die basis wordt aangevallen geldt artikel 5 van het Navo-verdrag en moeten alle bondgenoten Polen te hulp schieten.
Of worden de jachtvliegtuigen vanuit Oekraïne ingezet? Dat zou logisch zijn, mits de infrastructuur in het land aan de eisen voor de F-16 kan worden aangepast. En mits het grondpersoneel volledig uit Oekraïners bestaat. Elke burger of militair uit een Navo-land versterkt Poetins argument dat hij daarmee in oorlog is.
Als het meezit kunnen de Oekraïense vliegers in een maand of vier worden opgeleid. Maar dat komt te laat voor het offensief dat inmiddels van start is gegaan.
Problematisch is dat tot nu toe geen enkel aan Oekraïne geleverd wapensysteem een echte gamechanger is geweest. Als de inzet van F-16-vliegtuigen niet succesvol is, wat gaan we dan doen? Veel meer aan wapensystemen valt er niet te leveren, dus wordt de inzet van Navo-troepen een logische vervolgstap. Maar dan zijn we echt met Rusland in oorlog.
Het blijft daarom gissen wat de strategie is achter de levering van de jachtvliegtuigen. Dat ‘Oekraïne moet winnen’, zoals premier Rutte vorige week zei in Moldavië tijdens een bijeenkomst van de Europese Politieke Gemeenschap, is geen strategie, maar een wens. Bovendien is ‘winnen’ een vaag begrip.
Ik ken geen enkele expert die voorspelt dat Oekraïne alle door Rusland bezette gebieden zal bevrijden. Met de kennis van nu is het maximaal haalbare het doorsnijden van de ‘landbrug’ tussen de Krim en Rusland. Dat zou een verpletterende vernedering voor Rusland zijn, maar geen nederlaag.
Wat dan de volgende stap wordt, blijft gissen. Mogelijk komt er dan een staakt-het-vuren omdat beide partijen te uitgeput zijn om verder te vechten. De Amerikaanse president Biden is dan tevreden; Europese leiders niet.
Vorige week hoorde ik de Franse president Macron in de Slowaakse hoofdstad Bratislava zeggen dat een duurzame vrede de enige optie is. De Duitse bondskanselier Scholz zei het hem na. Maar wat de voorwaarden voor een duurzame vrede zijn, werd niet duidelijk. Kortom, het strategisch denken in Europa is niet indrukwekkend.
De strategie bestaat voornamelijk uit de bereidheid te leveren wat Zelensky wil. Maar dat is geen strategie. President Biden heeft die wel: die stuurt aan op een vredesakkoord en wil escalatie naar een oorlog met Rusland die tot een nucleair armageddon leidt, ten koste van alles vermijden. Vandaar geen F-16’s van die kant. Europeanen schijnen daar niet mee te zitten, ook al raakt escalatie van het conflict hen direct en Amerika niet.
Rob de Wijk, Trouw, 9 juni 2023
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
