Column: De Russische visie krijgt meer bijval in de wereld

De wenkbrauwen gingen in het Westen collectief omhoog toen Rusland aankondigde zijn voorzitterschap van de VN-veiligheidsraad te willen gebruiken voor een discussie over ‘effectief multilateralisme gebaseerd op de uitgangspunten van het Handvest van de VN’. Deze week vond die langverwachte bijeenkomst plaats. Zonder westerse ministers van buitenlandse zaken, want met een land dat de soevereiniteit van Oekraïne niet respecteert en daarmee een van de belangrijkste beginselen van het handvest met voeten treedt, mag en kan geen dialoog over een dergelijk onderwerp worden gevoerd.

Toch zijn vrijwel alle landen het eens over de waarde van multilaterale samenwerking en het Handvest van de VN. Maar in de interpretatie ervan staan ze diametraal tegenover elkaar. Voor het Westen worden de internationale rechtsorde en de multilaterale samenwerking belichaamd door het Handvest van de VN, het IMF, internationale rechtsregels en internationale instituties zoals de VN zelf en de Wereldhandelsorganisatie.

‘Amerika gaat uit van zijn eigen rechtsregels’

Maar de Russische minister van buitenlandse zaken Lavrov zegt dat het Westen, Amerika voorop, uitgaat van zijn eigen rechtsregels, deze aan andere landen wil opleggen en interventies zonder deugdelijk VN-mandaat uitvoert. Gedeeltelijk heeft Lavrov gelijk. Westerse landen, ook Nederland, hebben een reputatie als het gaat om interventies en regimeveranderingen zonder een deugdelijk mandaat, zoals die in Kosovo (1999), Irak (2003) en Libië (2011). Het ontbreken van die juridische basis wordt dan gerechtvaardigd met de stelling dat ‘de internationale gemeenschap’ de ‘morele plicht’ heeft de ‘humanitaire waarden’ te bevorderen.

Rusland gelooft niet zo in die nobele westerse doelstellingen. Soevereiniteit en niet-inmenging worden benadrukt en westerse steun aan democratiseringsbewegingen zijn volgens de Russen slechts pogingen om in de wereld meer invloed te krijgen.

De conclusie wordt dan onontkoombaar: waarom zou het Westen mogen wat het Rusland ontzegt: hulp bieden aan onderdrukte Russischtaligen in de Donbas. Geen wonder dat Lavrov het Westen beschuldigt van willekeur, dubbele standaarden en ‘wij-zij-denken’. Hij verwerpt ‘valse tegenstellingen’ zoals ‘democratieën versus autocratieën’ en de onlangs door Amerika en Nederland voorgezeten top van democratische landen.

Een afrekening met het Westen

Als gevolg van de Oekraïne-oorlog zien we dat de Russische visie meer aantrekkingskracht krijgt. De verschillende stemmingen die in de Algemene Vergadering van de VN zijn gehouden over de veroordeling van Rusland spreken boekdelen. Te veel landen stemden tegen of neutraal. Te weinig landen gaan mee met de westerse sancties. Te vaak klinkt het argument dat westerse landen gestraft moesten worden voor hun koloniale en imperialistische verleden.

Lavrov vertegenwoordigt een groep landen die niet vies is van een afrekening met het Westen. Dat is het gevolg van de snel veranderende wereldorde.

Langzaam komt het Westen erachter dat macht en ethiek twee zijden van dezelfde medaille zijn. De machtigen bepalen de regels van het spel en bepalen wat goed of fout is. Dat waren de afgelopen eeuwen wij. Nu komt China op en zien potentaten als Poetin en talloze andere leiders hun kans om zonder westerse bemoeienis hun eigen koers te gaan varen. Lavrov had daarom helaas gelijk met zijn constatering dat de wereld gevaarlijker is geworden dan tijdens de Koude Oorlog.

Rob de Wijk, Trouw, 27 april 2023

Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.