Al naar gelang je politieke voorkeur is een verklaring voor de winst van radicaal-rechts bij de Europese verkiezingen gemakkelijk te geven. Het kan liggen aan zondebokken als moslims en immigranten, of aan het neoliberalisme en grote vermogensverschillen, of aan de technocratie van visieloze politieke fiksers die tot de roemruchte kloof tussen kiezer en gekozenen heeft geleid.
Wat de verklaring ook is, zeker is dat het noodzakelijke aanpassingsvermogen aan de nieuwe tijd stagneert. Radicaal-rechts wil immers alles bij het oude houden en maakt van ons continent de geopolitieke verliezer. De uitdaging waar we voor staan is immens. Niet zo lang geleden was het bbp van de EU en Amerika, zelfs gecorrigeerd voor de brexit, nog redelijk vergelijkbaar. Nu lopen we 30 procent achter.
De inflatie stijgt al jaren, onze concurrentiepositie is ondermijnd. Covid en de Oekraïne-oorlog hebben handen vol geld gekost. Alleen al de afkoppeling van het Russisch gas en de zoektocht naar alternatieven heeft de EU een biljoen euro gekost.
Concurrentieslag met Amerika en China
Om het tij te keren worden we protectionistischer en willen we de goedkope Chinese importen zoals elektrische auto’s weren, in plaats van zelf te innoveren. We hebben de mond vol van groen, maar inmiddels streven Amerika en China ons voorbij. Grote multinationals zijn impopulair, maar we realiseren ons niet dat schaalgrootte belangrijk is voor de concurrentieslag met Amerika en China.
We hameren op de internationale rechtsorde en een gelijk economisch speelveld, maar onze tegenspelers zitten daar niet mee. En we zijn afhankelijk van grondstoffen en energie, terwijl die uit landen komen waar de anti-westerse stemming hoogtij viert. Defensie is en blijft een probleem zolang landen hun nationale defensie-industrieën willen bevoordelen en niet bereid zijn meer collectief in te kopen.
Wat is hier aan de hand? Volgens mij is de fut eruit. We zijn naar binnen gericht geworden. Binnen de EU hebben we te veel regels met dure administratieve rompslomp als resultaat. Het eerste slachtoffer is de productiviteitsgroei. Ondernemerschap en innovaties worden geremd.
De Italiaanse ex-premier Draghi zal binnenkort met een dramatisch rapport komen, waarvan hij medio april een voorpoefje gaf. Volgens hem moet het roer om. Andere delen van de wereld, zoals China, maar feitelijk ook Amerika trachten volgens Draghi op zijn best Europese investeringen naar hun eigen land toe te buigen. Op zijn slechtst trachten zij ons permanent afhankelijk van hen te maken zodat ze politieke controle over ons krijgen.
EU als geopolitieke speler
Voor China en Amerika is een rijk Europa mooi als afzetmarkt, maar de EU als geopolitieke speler is lastig. Want dat beperkt henzelf. Dat dit ten koste gaat van de welvaart en veiligheid in Europa begrijpt iedereen.
De EU als geopolitieke speler had de inzet van de Europese verkiezingen moeten worden. Maar in aanloop naar de verkiezingen hebben politici u en mij niet de vraag gesteld wat Europa moet zijn: speler of speelbal.
Het conservatisme van radicaal-rechts is een obstakel om de speler te worden die onze welvaart en veiligheid gezamenlijk kan beschermen. Cruciaal zijn hier de verkiezingsnederlagen van Macron en Scholz. Daardoor kan de Europese motor verder gaan haperen. Ondanks dat in het Europees parlement het centrum standhoudt, frustreert dit de ontwikkeling van de EU tot geopolitieke speler.
Rob de Wijk, Trouw, 13 juni 2024
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
