Column: Europa in een spagaat tussen vergroenen en potentaten als Xi

Hoe leg je uit dat je de aarde moet slopen om het klimaat te redden? Dat was mijn eerste gedachte na bestudering van twee nieuwe EU-initiatieven, de wetgeving over kritieke grondstoffen en die over een klimaatneutrale industrie. Die grondstoffen zijn essentieel voor groene productie en energievoorziening.

De plannen moeten ook antwoord geven op de vraag hoe wij onafhankelijker kunnen worden van potentaten die grondstoffen als politiek drukmiddel gebruiken.

Een oplossing is volgens de Europese Commissie om 10 procent van alle kritische grondstoffen in Europa te delven en 15 procent door middel van recycling terug te winnen. Dat laatste is lastig omdat er nog te weinig van die kritieke grondstoffen in producten zijn verwerkt. Die 10 procent lijkt haalbaar, maar dan moeten bewoners rond mijnbouwgebieden wel meewerken. Als de stikstofproblematiek en het plaatsen van zonneparken en windmolens iets duidelijk maken, dan is het wel dat mondige burgers niet zonder meer met groene plannen meegaan.

Neem zeldzame aardmetalen. Die zijn essentieel voor de productie van permanente magneten voor elektromotoren. Voor haar behoefte is de EU nu vrijwel volledig afhankelijk van China. In het noorden van Zweden zijn grote voorraden gevonden. Maar inmiddels zijn de rendierherders daar al in opstand gekomen. Logisch, want de winning van zeldzame aardmetalen is extreem vervuilend. De ogen zijn nu ook gericht op Estland waar een Canadees bedrijf de mijnbouw en verwerking wil uitbreiden.

Diepe kloof tussen de Verenigde Staten en de EU

Langzaam komt Europa in een spagaat tussen de noodzaak van vergroening en de wens om minder afhankelijk te worden van potentaten die grondstoffen exporteren. Daarbij speelt ook dat er een diepe kloof ontstaat tussen de Verenigde Staten en de EU. President Biden wil China zo veel mogelijk economisch isoleren en zet de Europese bondgenoten onder druk om daarin mee te gaan. Europeanen willen de relatie met China echter werkbaar houden. Maar omdat wij onze defensie hebben verwaarloosd zijn we voor onze veiligheid nu vrijwel volledig afhankelijk van Amerika. Dit dwingt ons de Amerikaanse kant te kiezen.

China’s leider Xi is niet te beroerd om die kloof te verbreden. Hij is al maandenlang bezig met een charmeoffensief richting Europa. Dat offensief zette hij deze week voort tijdens zijn bezoek aan Poetin. Maar het lukte hem niet om beweging te krijgen in de kwestie-Oekraïne. Als hij daarin wel was geslaagd, dan zou hij echt een wig tussen Europa en Amerika hebben kunnen drijven. In plaats daarvan koos hij de zijde van Poetin door mee te gaan met de belachelijke verklaring dat niet Rusland, maar de Navo de agressor is. En samen willen deze leiders af van de door het Westen gedomineerde wereldorde.

Daarmee zijn we terug bij de kritieke grondstoffen. Want China en Rusland zijn cruciale spelers op de grondstoffenmarkt. Onafhankelijkheid van die landen is noodzakelijk, maar alternatieve leveranciers voor zeldzame aardmetalen zijn schaars. De Europese besluitvorming is ook traag en het valt niet te verwachten dat de mensen staan te juichen bij mijnbouw in hun achtertuin.

Dit maakt het lastig om afhankelijk te worden van landen die ons met grondstoffen kunnen chanteren. Dat heeft niet alleen gevolgen voor onze toekomstige industrie en vergroening, maar ook voor onze welvaart en veiligheid.

Rob de Wijk, Trouw, 24 maart 2023

Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.