Het is een ideale tijd voor autocraten om met landen af te rekenen die hun de maat over rechtsstaat en mensenrechten nemen. Neem het ‘actieplan’ dat Nederland en Marokko in 2021 ondertekenden om intensiever te kunnen samenwerken. Die samenwerking is nodig omdat Nederland wil dat Marokko asielzoekers en migranten terugneemt.
Ik vond het niet zo vreemd dat beide landen in dat actieplan overeenkwamen om zich niet te zullen mengen in elkaars binnenlandse aangelegenheden. Op zich hoef je dat niet vast te leggen. Het is een aanvaard juridisch beginsel. Maar westerse landen, Nederland voorop, willen elk land de les lezen. Dat potentaten daar tabak van hebben is niet vreemd. Dat ze dan eisen stellen aan een vragende partij, in dit geval Nederland, is ook niet vreemd. Wel voor Kamerleden uiteraard, die geen concessies aan landen zonder functionerende rechtsstaat willen doen.
Zucht van verlichting bij uitschakeling
Hetzelfde fenomeen zagen we met Qatar, ook al een autocratie zonder functionerende rechtsstaat waar de mensenrechten geschonden worden. Helaas worden we van dat land in toenemende mate afhankelijk voor de levering van vloeibaar gas. De Tweede Kamer wilde niet dat een regeringsafvaardiging het wereldkampioenschap voetbal zou bijwonen. Maar het kabinet wist welke gevolgen dat voor onze energievoorziening zou kunnen hebben. Er moet daar een zucht van verlichting zijn geslaakt toen ons nationale elftal vroegtijdig werd uitgeschakeld.
Een vergelijkbare worsteling zien we binnen de Europese Unie met een man als Viktor Orbán, de sterke man van Hongarije. Hij wordt ervan beschuldigd de rechtsstaat uit te hollen. Dit moet worden bestraft door hem van Brusselse subsidies af te snijden. Deze week werd duidelijk dat de eenheid van de Europese Unie belangrijker is dan de Hongaarse rechtsstaat. Brussel wil Oekraïne met 18 miljard euro steunen, maar Orbán kan dat vetoën. Doet hij dat, dan is dat een overwinning voor Poetin. De deal is simpel: Hongarije krijgt in ruil voor steun aan de Oekraïne-deal toch een deel van zijn geld. Maar echt harde garanties voor versterking van de rechtsstaat kreeg Brussel niet.
Zou het, dat het rechtsstaatmechanisme werkt?
Mijn probleem is niet dat dit soort concessies worden gedaan. Dit is hoe het werkt in de internationale betrekkingen, dus ook binnen de EU. Mijn probleem is dat politici realpolitik trachten te maskeren door het echte verhaal niet te vertellen. “Het rechtsstaatmechanisme werkt, zo blijkt”, concludeerde VVD-Kamerlid Jeroen van Wijngaarden. Zou het?
Mijn probleem zit ook in potentaten, zoals Orbán, die ten behoeve van hun eigen gewin de hele Unie op het spel zetten. Maar ook Nederland doet dat. Dat bleek toen wij vorige week tegen de toetreding van Bulgarije tot het Schengengebied stemden. Officiële reden: de Bulgaren voldoen niet aan de eisen. Echte reden: er moet een rem komen op asielzoekers die via Bulgarije de EU binnenkomen. De ergernis over de Nederlandse opstelling was enorm.
De gevolgen zijn groot. Wie zich tegen de consensus keert weet dat hij niets kan verwachten als hij zelf de vragende partij wordt. En wie andere landen rechtsstatelijk de maat neemt, moet zelf brandschoon zijn. Van Nederland kun je dat niet zeggen met zijn wooncrisis, energiecrisis, stikstofcrisis, zorgcrisis en vluchtelingencrisis. Kennelijk functioneert de rechtsstaat hier ook niet naar behoren.
Rob de Wijk, Trouw, 15 december 2022
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
