Column: De Navo verkeert in een leider­schapscrisis

Nu de Franse president Macron het bondgenootschap hersendood heeft verklaard mogen de Navo-leiders volgende week de patiënt reanimeren, schrijft Rob de Wijk in zijn wekelijkse column voor Trouw. Dat doen ze in Londen, tijdens de viering van zeventig jaar Navo. Gek genoeg gaat het achter de schermen best goed. Door de annexatie van de Krim is de collectieve defensie terug van weggeweest en besteden de lidstaten weer meer aan defensie. De Amerikanen versterken de verdediging van Polen en de Baltische Staten. De overige Navo-landen doen dat in het kader van ‘Enhanced Forward Presence’ ook. En de publieke steun voor het bondgenootschap blijkt aan weerszijden van de Atlantische Oceaan onverminderd groot. Driekwart van de Amerikanen en twee derde van de Europeanen geloven erin.

De crisis waarin de Navo verkeert, is een leider­schapscrisis. De Navo mist een gevoel van politieke richting en bondgenoten twijfelen aan het Amerikaanse commitment. Volgens The New York Times zou president Trump in 2018 meerdere malen hebben overwogen zich uit de Navo terug te trekken. De top in Brussel verliep dat jaar zo tumultueus dat de indruk ontstond dat het einde van de Navo inderdaad nabij was.

Al jaren wordt gediscussieerd over de noodzaak van een vervanger voor de uit 2010 stammende, inmiddels verouderde Navo-strategie. Iedere keer klinkt het argument dat de ‘doos van Pandora’ gesloten moet blijven. De verschillen zijn te groot. Trump zou op het laatste moment zijn steun voor de strategie kunnen intrekken. Turkije wil instemmen met het defensieplan voor de Baltische Staten als de Navo de strijd tegen de Koerden steunt. En de Europese Unie trekt de discussie over defensie, inclusief de verdediging van Europa, naar zich toe. Macron is in 2018 met gelijkgestemde landen een Europees Interventie Initiatief gestart, waaraan behalve Nederland ook het Verenigd Koninkrijk meedoet. Kennelijk willen de Britten ook na de brexit aan de Europese defensie verbonden blijven.

Het gedram van Trump is contraproductief

Veelzeggend is ook dat Nederland gaat deelnemen aan een door Frankrijk geleide operatie om de scheepvaart in de Straat van Hormuz te beschermen tegen aanvallen op tankers. De Amerikanen hadden al eerder om steun van de bondgenoten gevraagd, maar er bestond weinig animo om onder Amerikaans leiderschap aan een dergelijke missie te beginnen. Daarmee is de Navo buitenspel gezet.

Inmiddels ontstaat het beeld van een Europa waarin Duitsland economisch leidt, Frankrijk militair leidt, de Europese Unie de voortrekker wordt in de ontwikkeling van Europese militaire capaciteiten en Amerika op afstand wordt gezet. Dat laatste is recent versterkt doordat Trump zich naar de Koerden en de Saudiërs de afgelopen maanden een slecht bondgenoot toonde. Dat leidde vooral in de Baltische Staten tot het besef dat Trump weliswaar de Navo niet kan opheffen, maar als opperbevelhebber kan afzien van militaire inzet. Dan heeft de Navo geen waarde meer.

Maar het meest splijtende is zijn gedram over de defensie-uitgaven, terwijl alleen al de Europese bondgenoten vier keer zo veel als de Russen spenderen. Zonder een politieke visie op wat de Navo precies nodig heeft voor de bescherming van zijn grondgebied en belangen, en hoe al dat geld effectiever kan worden besteed, is dat gedram contraproductief. Als de top die visie niet produceert, is de top mislukt.

Rob de Wijk  is  hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.