Column: De conclusie moet zijn: krankzinnig, deze oorlog

Een krankzinnige oorlog. Dat is de conclusie na een jaar strijd in Oekraïne. Alleen al het besluit om deze oorlog te beginnen was krankzinnig. Poetin meende dat zijn leger met bloemen en Russische vlaggetjes zou worden ontvangen.

Iedereen die zich een beetje in Oekraïne had verdiept wist dat het land sinds de onafhankelijkheid van 30 jaar geleden een andere koers dan Rusland had ingeslagen. Net als in andere Midden- en Oost-Europese landen keken velen verlekkerd naar de welvaart van het Westen en keerden zich af van Rusland. De pro-westerse revolutie van 2014 gevolgd door de annexatie van de Krim werken als katalysators. Oekraïners van onder de veertig weten nauwelijks iets van de voormalige Sovjet­unie en ontberen nostalgische gevoelens naar een verloren wereldrijk.

Wie denkt zo’n land met een troepenmacht van slechts 150.000 soldaten te kunnen ‘demilitariseren’ en te ‘denazificeren’ is niet goed bij zijn hoofd. Precies om deze reden dacht ik dat Poetin niet zou aanvallen. Tot 24 februari zag ik dit als een klassiek geval van dwangdiplomatie, gericht op het afdwingen van een neutrale status voor Oekraïne, waarover achter de schermen inderdaad werd onderhandeld.

Fascinerende vraag

Waarom de inlichtingendiensten, na bijna een jaar aan voorbereidingen, zo spectaculair faalden blijft een fascinerende vraag. Waarom concentreerde Poetin zich niet alleen op de Donbas? Als hij dat had gedaan, had hij mogelijk de ‘overwinning’ kunnen uitroepen.

Rond april ontstond de huidige patstelling. Poetins troepen werden uit het noorden rond Kiev verdreven. Hij consolideerde in het zuiden en het oosten. Het feit dat de Russen sinds april nog steeds ongeveer twintig procent van het grondgebied bezetten, laat overigens zien dat het niet een en al incompetentie was. Oekraïense successen bij Charkiv en Cherson hebben daar weinig aan kunnen veranderen.

Wat we nu zien gebeuren rond Vuhledar en Bachmoet rechtvaardigt ook het predicaat krankzinnig. Russisch kanonnenvlees wordt in gevangenissen en achtergestelde gebieden geronseld en vrijwel ongeoefend ingezet. Met golven worden ze het mitrailleurvuur ingestuurd om de locatie van de Oekraïners te bepalen. Die worden met nieuwe aanvalsgolven en artilleriebeschietingen afgemaakt. De verliezen zijn onvoorstelbaar, de vorderingen gering. De patstelling blijft.

Hoe nu verder? De Oekraïners worden terecht geroemd om hun moreel. Of dit per definitie tot een overwinning zal leiden is de vraag. Want ondanks het barbaarse optreden van Poetin komt Rusland niet in opstand. Logisch. De interne repressie is groot. Gevangenen zijn toch al afgeschreven, kanonnenvlees uit een uithoek van Siberië doet er niet toe, en de kosmopolitische jeugd uit de grote steden blijft buiten schot zolang de volledige mobilisatie uitblijft.

Bovendien gokt Poetin op het geroemde Russische lijden. Hij pochte daarover tijdens de recente herdenking van de slag om Stalingrad. Kennelijk denkt hij het hoge moreel van Oekraïne te kunnen compenseren met een nog grote bereidheid tot lijden van het Russische volk. Of dat lukt moet blijken. Zeker is dat de komende strijd er een is tussen Russische kwantiteit en Oekraïense kwaliteit.

Maar het meest krankzinnige van deze oorlog is dat Poetin in de 21ste eeuw een 20ste-eeuwse oorlog voert om de 19de-eeuwse Russische grandeur en macht te herstellen en de wereldorde te veranderen. Dat moet tegen elke prijs worden voorkomen.

Rob de Wijk, Trouw, 24 februari 2023

Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.