Carré | India en de Russische invasie van Oekraïne: De ‘India First’ politiek van de BJP-partij en de betekenis daarvan voor het Westen

Het standpunt van India ten opzichte van de Russische invasie in Oekraïne, dat het beste omschreven kan worden als strategische ambivalentie, was een grote teleurstelling voor het Westen. Daar werd verwacht dat India, een democratische natie, de kant van het Westen zou kiezen en de Russische invasie zou veroordelen. Het land onthield zich van stemming over de resolutie van de Verenigde Naties (VN) waarin deze Russische invasie werd veroordeeld, en haalde zich zo de gramschap van de Amerikaanse president Biden op de hals. Het uitblijven van een Indiase veroordeling is echter in lijn met het eerdere beleid ten aanzien van Russische agressie. Deels kan dit verklaard worden door het jarenlange bondgenootschap tussen beide landen, met name op het gebied van wapenleveranties. Het houdt ook verband met de nationalistische koers van de regerende Bharatiya Janata Party (BJP) van minister-president Narendra Modi. Onder de regering-Modi is het democratisch gehalte van de Indiase politiek afgenomen en vertoont het land trekjes van reactionair nationalisme, verwant aan dat van Vladimir Poetin. Hieronder zal worden uiteengezet waardoor de Indiase opstelling wordt gemotiveerd en hoe de geopolitieke opstelling van het huidige India de relatie met Europa beïnvloedt.

Dit artikel uit Carré is een vertaling van de HCSS snapshot India’s approach to the Russian invasion of Ukraine door Alessandra Barrow en Paul van Hooft.

Verwachting versus realiteit

In de Verenigde Staten (VS) en Europa had men de hoop dat het democratische India de kant van het Westen zou kiezen in de oorlog van Rusland tegen Oekraïne. De teleurstelling was dan ook groot toen dit niet gebeurde terwijl India zich de laatste tijd toch meer tot de VS had gewend. Het is zelfs een van de hoekstenen in de al uit het jaar 2000 daterende Quadrilateral Security Dialogue (Quad), een samenwerkingsverband tussen India, Japan, Australië en de VS. Premier Modi zoekt al sinds 2014 toenadering tot de VS en andere, democratisch bestuurde landen in de Indo-Pacific regio, wat resulteerde in een gezamenlijke strategische visie. In alle uitingen van de Quad wordt de nadruk gelegd op een Indo-Pacific regio die ‘…free, open, inclusive, anchored by democratic values…’ is en het betuigt zijn steun aan ‘…peaceful resolution of disputes, democratic values and territorial integrity’. De westerse teleurstelling over de houding van India t.o.v. de Russische agressie is dus voorstelbaar en mede daarom is het interessant om dieper in te gaan op de huidige Indiase afstandelijkheid bij deze oorlog.

De reactie van India op de invasie van Oekraïne was overigens voorspelbaar. Immers, de opstelling van India t.o.v. de Russische annexatie van de Krim in 2014 was al even ambivalent. Men had begrip voor Ruslands ‘legitieme’ belangen en riep op tot een vreedzame regeling. De regering-Modi sprak zich evenmin uit tegen de vergiftiging van voormalig spion Sergei Skripal en oppositieleider Alexei Navalny. India beperkte zich tot een verklaring dat de omstandigheden hieromheen onduidelijk waren. Kortom, de Indiase houding ten opzichte van Oekraïne past in dit patroon.

Rusland als wapenleverancier en partner van India

Een eerste verklaring voor de opstelling van India komt voort uit de Indiase afhankelijkheid van Russisch wapentuig, die al dateert uit de Koude Oorlog. India werd geconfronteerd met de samenwerking van aartsvijand Pakistan met China en later de VS. Daarbij kwamen de spanningen in het grensgebied tussen India en China, hetgeen uitmondde in de Sino-Indiase grensoorlog van 1962. India werd in die dagen geleid door de socialist Jawaharlal Nehru, een van de stichters van de antikoloniale Beweging van Niet-Gebonden Landen. Onder deze omstandigheden was de Sovjet-Unie (USSR) de meest voor de hand liggende bondgenoot.

Na de Sino-Indiase oorlog begon India in de wereldpolitiek meer en meer de kant van de USSR te kiezen, zodat dit land de voornaamste wapenleverancier werd. In tegenstelling tot andere wapenproducenten was de USSR bereid tot technologieoverdracht zodat wapensystemen lokaal in India ontwikkeld en geproduceerd konden worden. Een recent voorbeeld hiervan is de gezamenlijk ontwikkelde Brahmos kruisraket die in 2016 werd aangekondigd als onderdeel van het Make in India programma. Inmiddels probeert India zijn wapenaankopen meer te spreiden door aankopen in de VS, Frankrijk en Israël, maar desondanks blijft de afhankelijkheid van Rusland nog steeds groot. Geschat wordt dat circa 60 – 85% van de Indiase wapenimport nog uit Rusland komt en uiteraard blijft India ook sterk afhankelijk van de Russische levering van reservedelen en steun bij onderhoudsprogramma’s. Een bijkomend probleem bij de diversificatie van wapenleveranciers is de moeizame integratie van Russisch en westers materieel. De inzet van het Russische S-400 luchtverdedigingssyteem in een van westers materieel gebruikmakende luchtverdedigingsarchitectuur zal zeer waarschijnlijk tot een friendly fire scenario leiden. De afhankelijkheid van Russische wapenleveranties is een van de oorzaken van dat India uiterst behoedzaam opereert ten opzichte van Rusland.

Nostalgie naar de tijd van de Sovjet-Unie

Een tweede verklaring voor de reactie van India op de Russische agressie zijn de historische banden met Rusland, die al door Chroesjtsjov werden benadrukt: ‘Hindi Rusi bhai bhai’. De politieke elite van India beschouwt Rusland als een all weather friend. Rusland heeft de kernproeven van India altijd gesteund in internationale fora en heeft de toetreding van India tot de Nuclear Suppliers Group (NSG) toegelaten ondanks de bezwaren van China en Pakistan. Ook steunde Rusland de ambitie van India om een zetel in de VN Veiligheidsraad te bezetten en schaarde het zich aan de kant van India in de kwestie Kashmir. India beschouwt Rusland daarom als een betrouwbare partner, alhoewel dit niet altijd in de praktijk tot uitdrukking kwam. Maar de solide basis onder de band van India met Rusland wordt gevormd door de Indiase strategische visie dat een hechte band zal voorkomen dat Rusland te veel toenadering tot China zoekt. De oorlog met Oekraïne heeft Rusland echter bijna in een volledig isolement gebracht zodat de steun van China hard nodig was. Het Indiase argument dat innige banden met Rusland voorkomen dat dit land onder invloed van China komt lijkt dus een tamelijk roekeloze redenatie.

Van Nehruviaanse niet-gebondenheid naar de reactionaire Hindu-nationalistische koers

De opstelling van India in de Oekraïne-oorlog is geen voorbeeld van de oude niet-gebondenheid strategie van Nehru, maar een uitvloeisel van de India First politiek van de BJP. Deze vorm van Hindu-nationalisme dat de BJP voorstaat wordt Hindutva genoemd. Zij ontstond in de jaren twintig van de vorige eeuw, maar is onder Modi tot volwassenheid gekomen met etnisch-nationalistische en populistische trekken. Het Hindu-nationalisme en de invloed daarvan op de buitenlandse politiek is lang onopgemerkt gebleven, terwijl de BJP in haar buitenlandse politiek er toch geen geheim van maakte, getuige bijvoorbeeld de aangehaalde banden met Israël. Gedurende de de regeringsperiode van de Congrespartij, tot aan de jaren negentig, kon hier geen sprake van zijn. Israël werd beschouwd als een koloniale, met het Westen gelieerde mogendheid die was gegrondvest op religieuze principes, en zo enigszins vergelijkbaar met Pakistan. Met de opkomst van de BJP in de jaren negentig, die ideologische gelijkenissen met de Joodse staat ontwaarde, kantelde dit beeld. De BJP zag kansen om India om te vormen tot een etnisch-religieuze staat door de identificatie van een gemeenschappelijke vijand: het moslimterrorisme. Toch wordt door velen het Indiase stilzwijgen over Oekraïne nog steeds beschouwd als een uitvloeisel van de niet-gebonden politiek uit de tijd van Nehru. Echter, deze strategie had geen zelfzuchtige of nationalistische trekken, maar berustte op een pragmatisch idealisme, antikoloniaal van aard en op zoek naar een moreel verheven middenweg tussen twee elkaar bestrijdende machtsblokken. De Indiase beschouwing van de hedendaagse Russische agressie komt echter voort uit de ‘India First’ buitenlandse politiek zoals die onder Modi is ingezet, zonder het door moreel idealisme gedreven zoeken naar een vreedzame derde weg.

De ‘India First’ visie van de BJP nader beschouwd

In 2019 schetste de Indiase minister van buitenlandse zaken, Subrahmanyam Jaishankar, zijn visie op de toekomstige wereldorde in zijn boek The Indian Way. Hij ziet een wereldorde ontstaan waarin nationalisme de overhand heeft gekregen, zodanig dat allianties overbodig zijn geworden en vervangen zijn door meer zakelijke internationale betrekkingen. In deze wereld van ‘frenemies’ gedijt een cynische vorm van Realpolitik, waarin India het tegelijkertijd moet opnemen tegen elkaar beconcurrerende grootmachten als de VS, China, de EU en Rusland. De aanbevolen strategie is het tegen elkaar uitspelen van deze machten. Volgens Modi moet de India First agenda worden versterkt en gelegitimeerd door het etnisch-Hindu nationalisme van Hindutva. Een Hindu-India, Bharat, is een superieure beschaving die zich net als China niet alleen prominent wil vestigen op het wereldtoneel, maar daarnaast ook nog de westerse orde wil ontregelen.

De BJP wil evenals andere rechts-populistische regeringen een nationalistische koers varen die afwijkt van de geëigende internationale liberale normen en waarden. In haar optiek heeft alleen het Westen daarvan profijt. Alhoewel China de grootste dreiging voor India is, delen beide een minachting voor de westerse dominantie bij de internationale systemen. Deze zijn voor hen hooguit als instrument van nut. De Indiase visie op de Russische invasie van Oekraïne heeft veel weg van het ‘reactionair internationalisme’ zoals door Nicholas Michelsen en Pablo de Orellana beschreven. Dat vormt de crux van de visie op internationale betrekkingen van hedendaagse rechts-populistische politici als Poetin, Trump en Erdogan. Het reactionair internationalisme zet zich af tegen de westerse universele normen en hangt een alternatief aan, gebaseerd op verschillen tussen naties. Het bestrijdt de invloed van andere staten. In dit opzicht is de opstelling van India niet verrassend; de realiteit is dat de regering-Modi veel gemeen heeft met Poetins verhouding tot de internationale orde.

Vormt India een probleem voor onze Indo-Pacific strategie en democratische waarden?

Europa en de VS hebben India omarmd als een gelijkwaardige democratische partner in de Indo-Pacific regio. In tegenstelling tot de opkomst van China als wereldmacht werd de vooruitgang van India nooit beschouwd als bedreigend. Integendeel, het land werd beschouwd als een liberale en democratisch bestuurde tegenhanger van China. Voor de VS en Europa was het belangrijk dat India meer was dan alleen een strategische of militaire partner, het was bovenal een democratisch bestuurde bondgenoot. President Obama beschreef India in 2015 als een natuurlijke bondgenoot van de VS. Hij voegde daaraan toe dat de VS, op grond van de Indiase positie als een postkoloniale democratie met een verantwoordelijkheid om democratische idealen te verspreiden, India’s beste partner kon zijn. In 2021 sprak premier Rutte, omdat beide landen geloven in democratische waarden en sterke instituties, zijn steun uit voor een zetel voor India in de VN-Veiligheidsraad. Deze waarden staan in toenemende mate onder druk, en daarom is het belangrijk om wereldwijde coalities te vormen om deze te beschermen. Onder het bewind van de BJP is de democratie in India aan het afkalven en de Hindutva-ideologie heeft veel gemeen met het antiliberale, autoritaire irredentisme van Rusland onder Poetin.

Het westerse ideaalbeeld van India als een democratische partner en tegenwicht tegen een groeiend aantal autocratieën in de wereld moet worden bijgesteld na de overwinning van de BJP in 2014 en de daaropvolgende achteruitgang van het democratisch gehalte van het Indiase bestuur. De Universiteit van Gotenburg bracht in 2022 een rapport uit waarin India werd beschreven als een ‘electorale autocratie’, net als Hongarije, Turkije, Iran en Rusland. De afkalvende democratie is een blinde vlek bij het verstaan van de Indiase positie ten opzichte van Oekraïne. Het autoritaire karakter van Hindutva heeft weinig op met India’s etnische en religieuze veelzijdigheid, die als bedreigend wordt beschouwd.

Daarom is het niet verrassend dat het gebrek aan respect voor de binnenlandse democratie zich ook uitstrekt tot de betrekkingen met het buitenland. Zo werden de sancties van de EU en de VS tegen Rusland niet door India gesteund. Ten dele valt dit te herleiden tot de maatregelen tegen India na de kernproeven in 1998. Indiase regeringsleiders hebben ervaring met tegen hen persoonlijk uitgesproken sancties. Zo was Modi na de ongeregeldheden in Gujarat in 2002, waarbij meer dan 2000 mensen omkwamen bij het neerslaan van de rellen, tot 2014 niet welkom in de VS en de EU. Sindsdien is de macht van Modi en de inperking van democratische vrijheden in India alleen maar toegenomen. Zo werden nog in 2022 mensenrechtenactivisten, die slachtoffers van de rellen van 2002 bijstonden, door de oproerpolitie opgepakt. Door de arrestatie van journalisten en activisten krijgen schendingen van mensenrechten nog maar weinig bekendheid.

Vele leden van de Indiase elite, gedreven door antiwesterse sympathieën, tonen begrip voor het Russische standpunt dat het land slachtoffer is van de uitbreiding van de NAVO tot op historisch Russisch grondgebied (het voormalige Russische Keizerrijk). In meer extremistische kringen, zoals de Hindu Sena (een Hindu-militie), wordt gedemonstreerd voor een hereniging van India (Akhand Barat) door de terugkeer van Pakistan, Bangladesh, Sri Lanka, Nepal en Tibet in de Indiase moederschoot.

De betekenis van een assertief en ondemocratisch India voor Europa en de VS

In Europa wordt voor het smeden van bondgenootschappen met gelijkgestemde democratieën in de Indo-Pacific naar India gekeken. Maar een Hindu-nationalistisch India is onaanvaardbaar voor andere actoren in de regio, met name die met een overwegend uit moslims bestaande bevolking. India toonde zich in de aanloop naar de verkiezingen van 2019 bereid het luchtruim van Pakistan te schenden om mogelijke schuilplaatsen van terroristen te bombarderen. Een woordvoerder van de BJP veroorzaakte in 2022 een diplomatieke rel met Koeweit en Qatar met zijn uitspraken over de profeet Mohammed. Desondanks blijven Europese en Amerikaanse leiders zich lovend over India uitspreken, als een democratisch succes in tegenstelling tot het autocratische China. Dit is echter in toenemende mate misleidend. Zouden westerse leiders doorgaan met een op waarden gebaseerd discours met India, dan riskeren zij in morele dilemma’s verstrikt te raken, zowel in het buitenland als in eigen land.

Hindutva vertoont extremistische trekjes en kan invloed hebben op de binnenlandse politiek in de VS en in Europa. De antiterrorisme commissie (CCE) in het Verenigd Koninkrijk (VK) heeft het ministerie van binnenlandse zaken gewaarschuwd dat Hindutva een vorm van religieus fundamentalisme is. Haar binding met ultrarechts en het demoniseren van minderheden, gecombineerd met het prijzen van India door het Westen als een democratische natuurlijke bondgenoot, zou wel eens averechts kunnen werken. De CCE benadrukte nog eens dat onder de Sikhs in Engeland de vrees bestaat dat de Engelse regering door India wel eens onder druk gezet zou kunnen worden om politiek gemotiveerde arrestaties te verrichten. De Indiase ambassades laten geregeld van zich horen als in het parlement in het VK of in de VS kritische geluiden te beluisteren zijn over de staat van de religieuze of journalistieke vrijheden in India. De daarbij gebruikte terminologie kenmerkt zich door het gebruik van termen als nepnieuws en anti-Indiase sentimenten. De bereidheid van de BJP-regering om normale democratische gebruiken te ondermijnen laat de invloed zien die de assertieve Hindu-nationalistische politiek kan hebben op de binnenlandse politiek in de VS en de Europese partners in de Indo-Pacific.

Bron: Carré, tijdschrift van de Nederlandse Officieren Vereniging (NOV), Nr. 7 – 2022

The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS), september 2022. Oorspronkelijke titel ‘India’s approach to the Russian invasion of Ukraine‘. Met toestemming van de auteurs door de redactie vertaald voor plaatsing in Carré.

Foto credits: Wikimedia Commons