Research
Het Den Haag Centrum voor Strategische Studies en het Clingendael Instituut presenteren de Strategische Monitor 2023: het jaarlijkse rapport dat trends en ontwikkelingen in de internationale orde volgt en tot doel heeft om inzicht te verschaffen in geopolitieke en geo-economische ontwikkelingen die van invloed zijn op de nationale veiligheidsbelangen van Nederland en Europa.
De wereld, en zeker ook Europa, wordt daadwerkelijk onveiliger. Sinds meer dan 30 jaar is er mondiaal niet zo veel gewapend conflict geweest als nu. Ondanks de groeiende tegenstellingen en de daarmee toenemende confrontatie tussen de belangrijke actoren in de wereld, concluderen de onderzoekers van beide instituten dat samenwerking nog steeds mogelijk én nodig is, maar dat deze vooral invulling krijgt door blokvorming en wisselende ad hoc coalities. In deze wereld van barsten en blokken moet Europa zijn eigen samenwerkingsverbanden met vertrouwde en minder vertrouwde partners vormen, passend bij de rol van Europa als geopolitieke actor.
Competitie en confrontatie, maar samenwerking nog steeds mogelijk
Er vindt op dit moment een geopolitieke strijd plaats over welke waarden en belangen onze wereld de komende periode zullen domineren. Grootmachten zullen vaker botsen in het politieke, economische en mogelijk militaire domein; de relatief stabiele Pax Americana van na de ineenstorting van het Sovjetblok en het einde van de Koude Oorlog, een periode gekenmerkt door globalisering, is voorbij. Naast de competitie tussen de grootmachten is er bovendien een verhoogd risico op de uitbraak van regionale conflicten, uitgevochten door kleine en middelgrote mogendheden.
Het vertrouwen dat multilateralisme wereldwijd zorgt voor veiligheid en stabiliteit is grotendeels verdwenen. Tegelijkertijd is er juist grote behoefte tot samenwerking om vitale belangen te beschermen. Samenwerkingsverbanden zullen echter minder op mondiale of multilaterale leest zijn geschoeid. In plaats daarvan krijgen zij vorm binnen bredere blokken van overwegend gelijkgezinde staten en/of binnen tijdelijke en ad hoc coalities van landen met specifieke overlappende belangen. De zich aldus vormende wereld wordt gekenmerkt door polarisatie enerzijds en nieuwe partnerschappen en coalities anderzijds.
Momenteel is zich een opdeling aan het aftekenen in de vorm van een Westers blok, een door China geleid Oosters blok en een grote groep van ongebonden landen, informeel aangevoerd door India dat zich opwerpt als de ‘Voice of the South’. Deze diverse groep landen weigert zich te conformeren aan het proces van blokvorming. Al naar gelang de belangen die op het spel staan varen individuele landen per onderwerp bewust een eigen koers.
Europa als geopolitieke actor
In deze wereld van barsten en blokken moet Europa een geopolitieke speler worden, en zet het daartoe ook stappen, om zijn belangen (waaronder waarden en normen, en ‘onze manier van leven’) te borgen. Daarbij dienen zich belangrijke vragen aan op het gebied van machtspolitiek om onze belangen in politieke, economische en militaire zin te behartigen, territoriale politiek om de nationale en Europese grenzen te beschermen en identiteitspolitiek om de collectieve identiteit als wenkend perspectief te laten fungeren.
De Europese natuurlijke hang naar soft power moet aangevuld worden met een robuuste en geloofwaardige dosis hard power. Een fundamentele pijler daarvoor is militaire slagkracht, evenals de politieke bereidheid om deze in te zetten als middel voor verdediging, voor afschrikking en, wanneer het moet, voor dwang.
De geografie van gewapend conflict, en de gevolgen daarvan, noopt ook tot een investering in de bescherming van de Europese buitengrenzen. Naast fysieke grensinfrastructuur en grensbewaking, gaat dat evenzeer om opvang in de regio en om wetgeving op het gebied van migratie en asiel.
Tegen de achtergrond van dit alles speelt identiteitspolitiek een belangrijke rol, zeker in het huidige tijdperk van opkomend nationalisme. Een fundamenteel verwaarloosde dimensie in het Europese geopolitieke project betreft de collectieve identiteit die zowel intern als extern een belangrijke functie heeft.
Auteurs: Frank Bekkers, Koen Aartsma en Tim Sweijs.
De Strategische Monitor 2023 is mede gebaseerd op vier verdiepende studies. Die studies zijn uitgevoerd door:
- Joris Teer, Abe de Ruijter en Anna Sophie den Ouden (Economie en welvaart)
- Koen Aartsma en Mik Elizabeth Dijkman (Soevereiniteit en beïnvloeding)
- Laura Birkman, Irina Patrahau, Bryan Smeets en Theresa Fleitz (Klimaat en veiligheid)
- Frederik Mertens (Gewapend conflict en oorlog)
Met bijdragen van: Monika Sie Dhian Ho, Laura Jasper, Adája Stoetman, Roman de Baedts, Eline de Jong, Tom Connolly en Henrik Kathmann.
De Strategische Monitor is het jaarlijkse rapport dat trends en ontwikkelingen in de internationale orde volgt en een risicoanalyse presenteert over de nationale veiligheid van Nederland. Het rapport is ontwikkeld door denktanks Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS) en het Clingendael Instituut, in opdracht van de Ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie als onderdeel van het PROGRESS-programma. De verantwoordelijkheid voor de inhoud van dit rapport ligt bij de auteurs. Eventuele publicatie betekent niet dat de Ministeries van Buitenlandse Zaken en Defensie instemmen met de inhoud van deze notitie.
