Opinie | Paul van Hooft: Schijnvrede in Oekraïne is gevaarlijker dan oorlog

Nu over vrede onderhandelen met Rusland is riskant omdat het Rusland de kans geeft om te herstellen en het initiatief terug te pakken, schrijft HCSS senior strategisch analist Paul van Hooft in NRC

Academici, politici en journalisten riepen begin deze maand per brief ertoe op om vredesonderhandelingen tussen Oekraïne en Rusland te steunen, om zo mensenlevens te sparen. Dat is een nobel streven maar zij hebben ongelijk; er is geen reden om te denken dat als onderhandelingen tussen Rusland en Oekraïne nu plaats zouden vinden, deze tot een duurzame vrede zouden leiden. Het tegenovergestelde is het geval.

Om te beginnen zijn de auteurs onduidelijk over waar Rusland en Oekraïne precies over kunnen onderhandelen. Rusland zou waarschijnlijk de bezette gebieden in het oosten willen annexeren. Ook zou het willen dat Oekraïne belooft geen lid te worden van de NAVO. Zou het voor de Oekraïense regering nog acceptabel zijn burgers op te geven gezien de brute aard van de Russische bezetting, die verder is onderstreept door de Russische terreuraanvallen op burgerdoelen in Oekraïne?

De auteurs van de brief geven ook niet aan welke concessies Oekraïne zou moeten krijgen in ruil voor een eventueel verlies van grondgebied. Het Russische regime heeft herhaaldelijk duidelijk gemaakt het bestaansrecht van Oekraïne niet te erkennen. Zonder een Amerikaanse of Europese veiligheidsgarantie zou Oekraïne moeilijk afstand kunnen doen van grondgebied. Zo’n garantie impliceert echter een nucleaire vergeldingsdreiging. Dat is een aanzienlijk risico als de uitkomst een ‘bevroren conflict’ is.

Geen passieve pionnen

Daarbij is het aanmatigend om de Oekraïners te behandelen als passieve pionnen die zelf geen inschattingen kunnen maken over hun toekomst. Het versterkt de splitsing tussen West- en Oost-Europa.

Los van deze morele bezwaren; de auteurs onderbouwen de noodzaak voor onderhandelingen met een beroep op de grondwettelijke verplichting om bij te dragen aan internationale rechtsorde en vrede en veiligheid. Maar artikel 90 van de Grondwet kun je evengoed uitleggen als een verplichting om Russische territoriale annexatie af te straffen.

Bovendien is er weinig reden Rusland als geloofwaardige onderhandelingspartner te beschouwen. Oekraïne heeft al meerdere malen geprobeerd te onderhandelen. Rusland heeft de kans op een duurzame oplossing afgewezen toen het zich sterk voelde ten opzichte van Oekraïne en Europa nog verdeeld was. De Franse en Duitse pogingen tot onderhandeling in de aanloop tot de oorlog faalden; evenals Minsk I en II.

De Russische president Vladimir Poetin denkt sinds de invasie van Georgië in 2008 de les geleerd te hebben dat de Verenigde Staten en Europa uiteindelijk zullen inbinden. Na wat vermanende woorden na de eerste Russische invasie van Oekraïne in 2014 liep de energie-import op en werd Nord Stream 2 aangelegd.

De ‘internationale druk’ waarover de auteurs spreken bestaat al; het is het afbreken van de Russische oorlogsmachine door middel van sancties en wapenleveranties tot zinvolle onderhandelingen mogelijk zijn. Wij zouden niet eens meer kunnen fantaseren over Russisch-Oekraïense onderhandelingen als Oekraïne vanaf februari 2022 de Russische zelfoverschatting niet effectief had bestreden met behulp van westerse wapens. Sterker nog, er zou dan niet eens meer een onafhankelijk Oekraïne zijn.

Het is daarnaast een gevaarlijke illusie dat onderhandelingen op dit moment de moeite van het proberen waard zijn en dat niets verloren is als zij falen. In de huidige situatie geeft een staakt-het-vuren of tijdelijke vrede Rusland de kans om zijn militaire macht te herstellen wanneer de nieuwe gemobiliseerde troepen gereed zijn en de omschakeling naar een oorlogseconomie heeft plaatsgevonden. Rusland bezet nu aaneengesloten gebieden tussen de Krim, de zuidelijke kustprovincies, en de oostelijke provincies, maar het wordt constant belaagd en onder druk gezet door de Oekraïense strijdkrachten.

Het is een gevaarlijke illusie dat onderhandelingen op dit moment de moeite van het proberen waard zijn en dat niets verloren is als zij falen.

Als Rusland ongestoord troepen en munitie kan verplaatsen tussen die bezette gebieden, kan het ze waarschijnlijk behouden. Mocht Rusland de gebieden behouden en zijn macht daar consolideren, kan het na een paar jaar een hernieuwde poging doen om de rest van Oekraïne aan te vallen, of te ondermijnen via hybride methoden. Dan zijn we terug bij af.

Weinig te winnen

Oekraïne heeft nu nog de kans om Rusland terug te duwen uit de bezette gebieden of ieder geval te zorgen dat het zich daar niet kan ingraven. Het is nu nog onduidelijk hoe effectief de Russische mobilisatie en de omschakeling naar de oorlogseconomie zal zijn. Op dit moment gaat Rusland op een hoog tempo door zijn munitie heen en kan het de grootschalige productie van vooral geavanceerde wapens niet lang volhouden. De VS en Europa kunnen het huidige verbruik van munitie en wapens ook niet eindeloos volhouden, maar hebben veel meer financiële en industriële middelen. Voor Rusland dalen de energie-inkomsten en krimpt de economie.

Bij elkaar genomen is er weinig te winnen met onderhandelingen op dit moment en veel te verliezen, vooral voor Oekraïne zelf. De brief gaat uit van een foutieve aanname waarbij onderhandelingen gelijk gesteld worden aan vrede in plaats van een andere fase van conflict.

Ik twijfel niet aan de goede intenties van de opstellers en ondertekenaars van de brief. Ze zitten er hier helaas volledig naast. Het vooruitzicht op maanden oorlog is deprimerend, maar de alternatieven zijn nog veel duisterder.

Bron: NRC, 22 januari 2023. Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 23 januari 2023