Tijdens het huwelijk van de dochter van maffiabaas Don Vito Corleone toont zijn lijfwacht Luca Brasi zijn dankbaarheid met de woorden ‘ik beloof u mijn oneindige loyaliteit’. Wie wil begrijpen wat er het afgelopen weekeinde in Rusland is gebeurd, kan beter naar The Godfather kijken dan een Ruslandexpert raadplegen. Wie loyaliteit op de proef stelt, pleegt verraad en wordt in het meesterwerk van regisseur Francis Ford Coppola vermoord.
De gebeurtenissen van afgelopen weekeinde deden sterk denken aan de machtsstrijd van twee maffiabazen. Nu ging het tussen de ex-KGB’er die in St. Petersburg met list en bedrog de basis legde voor zijn toekomstige presidentschap en Wagnerbaas Prigozjin, Poetins voormalige ‘chef’ en cateraar.
Netwerk van loyale ondergeschikten
Poetin steunt op een netwerk van loyale ondergeschikten. Loyaliteit van economische sleutelfiguren wordt beloond met posities binnen staatsondernemingen of banken. Loyaliteit van de siloviki die afkomstig zijn uit de krijgsmacht en de inlichtingen- en veiligheidsdiensten, beloont hij met hoge posities in bestuur en politiek.
Net als onder Don Corleone loopt het niet goed af met de loyale ondergeschikten en worden getrouwen tegen elkaar uitgespeeld. Zo steunde Poetin Prigozjin naar eigen zeggen met 1 miljard euro en zorgde daarmee voor een tegenwicht tegen de top van defensie. In het bijzonder defensieminister Sjojgoe en generaal Gerasimov, die beiden door de Wagnerbaas worden gehaat. Het is het klassieke ‘verdeel en heers’ om je eigen positie zeker te stellen.
Afgelopen weekeinde keken we niet naar een coup, maar naar de muiterij van een maffiabaas annex warlord die Poetin trachtte te dwingen de gehate defensietop aan de kant te zetten. Net als in maffiafilms dacht Prigozjin voldoende steun te hebben, maar net als Poetin had hij zijn inlichtingenapparaat niet op orde.
Poetins geheime dienst FSB ging de mist in met de voorspelling dat een deel van de Oekraïners na de Russische inval op 24 februari vorig jaar zou overlopen. Prigozjin dacht op meer steun van leger en veiligheidsdiensten te kunnen rekenen.
Inmiddels is bekend dat de populaire generaal Soerovikin ervan wist. Hij was kort de bevelhebber van de Russische troepen in Oekraïne, maar werd snel ten faveure van de hoogste militair Gerasimov uit zijn functie ontheven en zit naar verluidt nu in de gevangenis.
Autocraten worden zelden verdreven
De muiterij bevestigt de conclusie dat in Rusland facties tegen over elkaar staan die bedreigend voor Poetin zijn en Oekraïne in de kaart kunnen spelen. Of niet? Het Oekraïense offensief verloopt tot nu toe traag vanwege het open veld, mijnenvelden en fortificaties. Bovendien deinst Rusland er niet voor terug dammen op te blazen en zo nodig een kerncentrale te saboteren.
Wat de toekomst van Poetin betreft, wijzen statistieken uit dat autocraten zelden worden verdreven. En dat na hun vertrek vrijwel nooit een proces van democratisering op gang komt. Bij Poetin zullen de loyalisten die van hem afhankelijk zijn, hem niet makkelijk laten vallen. En als autocraten eenmaal het pad van de repressie zijn ingeslagen, blijken ze op elke uitdaging met meer repressie te reageren. Ook Poetin doet dat.
Daarom is de kans groot dat Poetin net als Don Corleone op een natuurlijke wijze aan zijn eind komt. ‘Het leven is mooi’, waren de laatste woorden van Corleone. Of Poetin dat ook vindt, zal na afgelopen weekeinde nog moeten blijken.
Rob de Wijk, Trouw, 29 juni 2023
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
