Vlak voor de bestorming van de Braziliaanse overheidsgebouwen door Bolsonaro-aanhangers sprak Bolsonaro’s zoon Eduardo met Trump en diens adviseurs. Onderzoek moet uitwijzen of een draaiboek werd doorgenomen. ‘Wat er gezegd is weten we niet, maar je kunt wel zien dat er een zekere mate van convergentie is van factoren’, zegt oud-ambassadeur in Brazilië Kees van Rij van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies in BNR’s De Wereld.
Draaiboek?
Gevraagd of dat niet veel weg had van een draaiboekbespreking à la Capitool-bestorming, zegt Van Rij dat onderzoek dat moet uitwijzen. ‘De eerste hoge bezoeker die Bolsonaro in 2018, voor zijn aantreden als president in 2019, ontving was Steve Bannon. Daar is een band, zeker met de familiekring direct rond Bolsonaro, dat verbaast mij niets. Wat er gezegd is weten we niet, maar je kunt wel zien dat daar een zekere convergentie lijkt te zijn van aantal factoren.’
Georkestreerd
Het justitieel onderzoek zal moeten uitwijzen voor wiens rekening de regie en organisatie van de bestorming zijn, het staat immers buiten kijf dat dit geen spontane acties van Bolsonaristen uit de tentenkampen zijn geweest. Van Rij vraagt zich af hoe het mogelijk is dat mensen die niet gepensioneerd zijn maandenlang zonder inkomsten bivakkeerden in de tentenkampen voor de militaire kazernes (waar ze militairen trachtten te bewegen tot het plegen van en coup, red.).
‘Kennelijk heb je dan voldoende inkomsten om te eten en je rekeningen te betalen. En wie heeft die bussen gecoördineerd? Er zijn die dag iets van honderd bussen naar Brasilia gereden.’
Curatele
De Braziliaanse politie doet daar nu onderzoek naar, wat in principe een lastige situatie oplevert omdat politie de Bolsonaro-aanhangers geen strobreed in de weg legde ten tijde van de bestorming. Vandaar dat de deelstaat waaronder Brasilia ressorteert feitelijk door president Lula onder federale curatele is gesteld.
‘De openbare orde in de federale hoofdstad valt onder de verantwoordelijkheid van de gouverneur. Die heeft een aantal secretarissen, de secretaris voor veiligheid was de laatste minister van Justitie onder Bolsonaro, en die is ook vlak voor het allemaal gebeurde naar Florida gereisd. Hij heeft ook een gesprek gehad met Bolsonaro, dus dat moet ook nog onderzocht worden, op z’n minst omdat hij geen leiding heeft gegeven aan de politie waarvoor hij verantwoordelijk is.’
Op staande voet
Deze secretaris is diezelfde dag nog onmiddellijk ontslagen door de gouverneur, die op zijn beurt middels een presidentieel decreet drie maanden op non-actief gesteld is. Daarna is de hele kwestie van de openbare orde naar federaal niveau getrokken. ‘Het is nu de federale politie en niet de politie van het district, het is uit handen genomen van de mensen die daar enorm hebben gefaald. Dat is een rechtstreekse interventie van de president.’
Capitoolvergelijkingen
Logischerwijs wordt de bestorming in Brasilia vergeleken met die van het Amerikaanse Capitool twee jaar geleden. Van Rij begrijpt die zienswijze, maar wijst op belangrijke verschillen. Zo was, anders dan de toenmalig vertrekkende president Trump, Bolsonaro in het land noch op de plaats delict. ‘Voor zover ik kan zien heeft hij ook geen leiding gegeven aan de meute.’
Het tweede belangrijke verschil is dat de hele kring van getrouwen rond Bolsonaro, van zijn vicepresident tot zijn ministers, senatoren en hoge partijleden, direct en onomwonden afstand namen van de bestorming en deze veroordeelden. ‘Het derde verschil, en dat is ook interessant voor het verdere onderzoek dat daar gaat plaatsvinden, is dat de Braziliaanse politie-autoriteiten en de politie zelf, in tegenstelling tot de politie die het Capitool verdedigde, de indruk gewekt hebben de andere kant op te hebben gekeken.’
Een belangrijk vierde verschil volgens Van Rij is dat er in het Capitool ‘een actief parlementair proces plaatsvond, het tellen van de stemmen van het Electoral College met iedereen die een rol speelde’. In Brazilië was het parlement met reces, bovendien was het een weekeinde.
Jair, waarheen?
Oud-president Jair Bolsonaro zit inmiddels nog steeds in Florida, in de Verenigde Staten, zij het dat hij niet meer in het ziekenhuis ligt. Gevraagd of de kans bestaat dat Brazilië om zijn uitlevering gaat vragen, zegt Van Rij dat zowel Amerikaanse als Braziliaanse parlementsleden oproepen ‘om te bevorderen dat Bolsonaro versneld teruggaat naar Brazilië’. ‘Hij heeft ook zelf aangekondigd dat hij versneld terug wil. Hij zal niet uitgeleverd willen worden, maar zelf teruggaan. Het visum in zijn paspoort schijnt tot het einde van de maand te lopen, ik denk dat hij de eer aan zichzelf houdt en teruggaat.’
