Zweden bezet het roterende EU voorzitterschap in de eerste helft van 2023. Dat betekent minder dan voorheen omdat de Europese Raad van regeringsleiders al een vaste voorzitter heeft, nu Charles Michel. Maar tal van andere gremia in de EU worden in deze periode door Zweedse ministers en diplomaten voorgezeten. Dat geeft Zweden de kans om bepaalde accenten te zetten. Niet dat die ruimte heel groot is want het overgrote deel van de onderwerpen op de Europese agenda staat gewoon vast in het licht van de continuïteit, zoals de steun aan Oekraïne, de energie transitie, de Green Deal, de verdere ontwikkeling van de interne markt en de verdediging van de democratische waarden.
Interessanter is te kijken hoe Zweden zich verhoudt tot de Europese Unie als politiek verbond van de lidstaten, zeker nu Zweden ook het lidmaatschap van de NAVO heeft aangevraagd. Traditioneel is Zweden nogal afkerig geweest van de EU als politiek project van de lidstaten, zoals de zes oprichters van wat nu de EU is ooit hadden beoogd, namelijk een politiek verbond dat oorlog tussen de Europese landen, met name Duitsland en Frankrijk, voorgoed moest uitbannen. Voor landen als Zweden ( en ook het VK en Denemarken) was de EU vooral en eigenlijk uitsluitend de interne markt waar Zweedse goederen en diensten konden worden afgezet. En waar men liever geen andere buitenlanders zoals Duitsers over de vloer had die buitenhuisjes zouden kopen en geen respect zouden hebben voor het recht van overpad en het beheerst vrij plukken van fruit op het platteland.
Zweden hield alle zaken uit Brussel die meer politieke integratie beoogden steevast tegen, met als meest opvallende het niet willen overgaan tot de Euro als gemeenschappelijke munt. Zweden zag oorspronkelijk de toetreding tot de EU in 1995 zelfs als een teruggang in en een verkleining van zijn internationale status van morele supermacht en leidend in de beweging van niet-gebonden landen. Na de implosie van de Sovjet-Unie was echter de enige geopolitieke optie voor Zweden zijn heil te zoeken bij de EU, maar wel met enige tegenzin.
Door de oorlog in Oekraïne heeft zich een ommezwaai voltrokken. Het lidmaatschap van de NAVO moet de bescherming van het kwetsbare Zweden verbeteren. Ook zoekt Zweden binnen de EU minder de permanente uitzonderingen op, beroept zich minder op zijn eigen superieur geachte Zweedse model en zoekt meer de aansluiting bij het bestaande Europese beleid, zij het nog steeds met een laag profiel. Want de Europese Unie is in Zweden nog steeds niet erg populair. Maar als Zweden nu lid wordt van de NAVO, komt dan toch ook de mogelijke toetreding tot de Euro dichterbij?
Kees van Rij
Strategisch adviseur internationale zaken HCSS
