Jilles van den Beukel in NRC: Een boycot op Russische olie, dat gaat vooral Oost-Europa voelen

Een volledige boycot van Russische olie nog dit jaar, zoals de Europese Commissie die woensdag heeft bepleit, heeft voor Nederland waarschijnlijk geen grote consequenties. Energieanalist Jilles van den Beukel van The Hague Centre for Strategic Studies verwacht hooguit „een opwaartse druk” van de olieprijs. Maar daarbij plaatst hij wel een belangrijke kanttekening. „Met ongeveer 105 dollar per vat is de prijs al heel hoog. Die hoge prijs was aanvankelijk vooral een gevolg van de spanning tussen vraag en aanbod, maar inmiddels zit in de prijs ook al een politiek risico verdisconteerd.” De markt hield al langer rekening met een boycot.

Dat betekent niet dat zo’n boycot voor de Europese Unie als geheel geen gevolgen zal hebben. Volgens Van den Beukel worden die gevolgen groter naarmate je verder naar het oosten van de EU gaat. Landen als Hongarije, Slowakije en ook Tsjechië kunnen serieus in de problemen komen. Vooral de beschikbaarheid van voldoende diesel voor de transportsector kan in gevaar komen. Rusland is niet alleen exporteur van ruwe olie, maar ook van diesel.

Het probleem in het oosten van Europa is dat ze voor hun olie erg afhankelijk zijn van Rusland. Olie is een wereldmarkt, maar dan heb je wel een haven nodig om olie gemakkelijk uit andere delen van de wereld aan te voeren. De meeste olie in Oost-Europa komt rechtstreeks uit Rusland via het zogeheten Droesjba-pijpleidingenstelsel. Behalve de logistiek zijn volgens Van den Beukel ook de oude raffinaderijen in de Oost-Europese landen een probleem. Die kunnen alleen de zware Russische olie verwerken.

„In Oost-Europese landen begint de diesel nu al langzaam krap te worden”, ziet Van den Beukel. Volgens hem blijft die krapte overigens niet beperkt tot het oosten van de EU. „Je ziet dat ook in Afrika tekorten aan diesel dreigen. Dat komt doordat de EU is begonnen diesel te importeren die tot nu toe naar Afrika ging. Europa is rijker en betaalt gewoon beter.”

Belangrijk verdienmodel

Voor Rusland kan de olieboycot grote gevolgen krijgen. Met uitzondering van de afgelopen winter, toen het land meer verdiende aan gas, is olie het belangrijkste verdienmodel voor de Russische economie. „Onder normale omstandigheden verdient Rusland drie tot vier keer zoveel aan de export van olie dan van gas”, aldus Van den Beukel. Maar de echte schade voor Rusland verwacht hij pas op wat langere termijn. De afname van de hoeveelheid olie die Rusland na een boycot kan exporteren, wordt voorlopig wellicht deels gecompenseerd door een hogere prijs.

Het lastige voor Rusland is, dat het lang niet alle olie die nu naar Europa gaat aan de rest van de wereld kwijt kan. Rusland zal een deel van zijn olie wel aan India of China kunnen verkopen, maar dan moet die wel over veel langere afstanden vervoerd worden en dan zijn er dus veel meer olietankers nodig. Andere landen worden bovendien huiveriger om nog Russische olie te vervoeren, zelfs als ze officieel niet aan de Europese en Amerikaanse sancties meedoen. Veel verzekeringsmaatschappijen zijn niet meer bereid om tankers met Russische olie te verzekeren.

Tegenmaatregelen

De Europese Commissie hoopt de pijn van een boycot voor de lidstaten te verzachten door een geleidelijke invoering, zodat landen de tijd krijgen hun olie elders in te kopen. Maar het is de vraag of Rusland ze die tijd zal geven. Van den Beukel houdt er rekening mee dat Rusland zelf de oliekraan dichtdraait om zo de Europese economie te treffen. „Of, wat nog veel grotere gevolgen heeft, de olie- én de gaskraan”, zegt Van den Beukel. Omdat Russisch gas veel moeilijker te vervangen is, kan vooral dat laatste de Europese economie hard raken.

Uiteindelijk schaadt Rusland in beide gevallen ook zichzelf. Zeker op de langere termijn, schat Van den Beukel in. Rusland zal veel meer dan nu overgeleverd zijn aan de grillen van China, dat toch al een sterke machtspositie heeft. „China heeft voor zichzelf een uitstekende deal gesloten met Rusland met de eerste gaspijpleiding tussen beide landen, de Power of Siberia 1.”

Van den Beukel denkt dat Europa eventuele gastekorten in het begin zal opvangen door meer steenkool te gebruiken. Het alternatief is meer vloeibaar gas – maar dat is op korte termijn zowel qua logistiek als technisch nauwelijks haalbaar. En voor het mondiale gebruik van steenkool maakt het weinig uit. Want extra vloeibaar gas kan Europa voorlopig alleen voor de neus van Aziatische landen wegkapen, en dan zullen die weer meer steenkool inzetten. „De geopolitiek is helemaal terug in de energiemarkt”, zegt Van den Beukel. „Uiteindelijk ga ik ervan uit dat de hoge prijzen en de onzekerheid op de gas- en oliemarkt de energietransitie in Europa zullen versnellen.”

Bron: NRC

Foto bron: sergejf