Nadat de EU afgelopen maart in reactie op de mensenrechtenschendingen tegen de Oeigoeren China sancties oplegde, sloeg China terug. Parlementariërs, onder wie D66-Kamerlid Sjoerd Sjoerdsma, mogen het land niet meer in. Daarnaast werden in de EU twee instituten getroffen.
Weinigen lagen er wakker van. Dat gold ook voor de sancties die de EU oplegde. Al die sancties waren hoofdzakelijk symbolisch. Vervelend voor de mensen die het betreft, maar landen worden niet getroffen. En het lot van de Oeigoeren wordt er niet beter door. Minder symbolisch is het recente Brusselse besluit om het door China zo gewenste investeringspact in de ijskast te zetten. Dit pact moet over en weer tot betere markttoegang leiden en was voor beide partijen economisch voordelig.
Na het wederrechtelijk aan de grond zetten van het toestel van Ryanair in Wit-Rusland kondigden zowel de Verenigde Staten als de EU sancties aan. De EU verbood Wit-Russische maatschappijen op Europese bestemmingen te vliegen en broedde op verdere maatregelen. President Biden zette personen uit de entourage van potentaat Loekasjenko op de sanctielijst.
Ik hoorde minister van buitenlandse zaken Sigrid Kaag zeggen dat al die sancties misschien een zetje waren om dissident Roman Protasevitsj vrij te laten. Ik denk niet dat Kaag daar zelf in gelooft.
Door sancties getroffen landen hebben vrijwel altijd een achterdeurtje
Dat brengt me op de vraag wat sancties meer zijn dan een signaal van ongenoegen. Over de effectiviteit van strafmaatregelen zijn boeken vol geschreven. De conclusie is iedere keer: slechts een heel klein percentage heeft tot het gewenste effect geleid. Door sancties getroffen landen hebben vrijwel altijd een achterdeurtje naar gelijkgestemde landen om een deel van de effecten teniet te doen. Daarom hebben Noord-Korea en Iran nog steeds niet echt ingebonden.
Loekasjenko heeft ook zo’n achterdeurtje. Daags na het drama met het Ryanair-toestel beloofde president Poetin in Sotsji zijn Wit-Russische ambtsgenoot 500 miljoen dollar aan leningen. Dat is onderdeel van een pakket van 1,5 miljard dollar om het land ‘te stabiliseren’ na de grote protesten van vorig jaar tegen Loekasjenko. Dat zo een deel van het effect van de sancties teniet kan worden gedaan lijkt mij duidelijk.
De lening kwam uit een land dat zelf door sancties wordt getroffen. De meeste stammen uit de tijd van de Oekraïnecrisis en de annexatie van de Krim in 2014. In een recente studie concludeerde de Amerikaanse denktank Atlantic Council verrassend dat die sancties behoorlijk effectief zijn. Sinds 2004 staat de Russische economie vrijwel stil, terwijl 2,5 tot 3 procent groei was voorspeld. Daardoor loopt Rusland jaarlijks 50 miljard dollar mis. Dat het land economisch niet ten ondergaat, komt hoofdzakelijk door goed financieel beheer.
Ik heb moeite met deze definitie van succes. Het economisch treffen kon nooit doel op zich zijn, want sancties moesten Rusland dwingen de strijd in oostelijk Oekraïne te staken en de Krim terug te gegeven.
In Wit-Rusland zullen sancties hetzelfde effect hebben. De economie wordt geraakt, de Loekasjenko-clan wordt getroffen, de dissidenten komen niet vrij en nieuwe luchtpiraterij wordt er niet door afgeschrikt.
Sancties blijven daarmee een uitdrukking van ongenoegen en hebben niet het resultaat dat politici ons beloven.
Rob de Wijk, Trouw, 4 juni 2021
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
