Column Energiepodium: De Geopolitieke strijd rond Nord Stream 2

Na de gedwongen landing van een toestel van Ryanair met de klaarblijkelijke bedoeling een Wit-Russische dissident te arresteren was de verontwaardiging groot. Moeten we Nord Stream 2 nu niet stoppen, vroeg een journalist mij? “Eh…volgens mij is Lukasjenko de president van Wit-Rusland en niet van Rusland. Volgens mij heet die Poetin”, antwoordde ik. De journalist liet zich niet uit het veld slaan: “Ja, maar Rusland moet er wel achter zitten.” Ik weer: “Dat moet dan eerst bewezen worden.” Ik maak u deelgenoot van deze discussie omdat het goed laat zien hoe door en door gepolitiseerd de aanleg van de pijpleiding van Rusland naar Duitsland is geworden.

President Trump kondigde sancties tegen bedrijven af om de aanleg ervan te stoppen, omdat Duitsland met gasaankopen de modernisering van het Russische leger financiert waartegen Amerika Duitsland moet helpen te beschermen. Het gevolg was dat sinds december 2019, het moment waarop de sancties werden aangekondigd, tegen de twintig bedrijven uit het project stapten.

“Biden weet dat hij in deze tijd van geopolitieke strijd de Europese bondgenoten hard nodig heeft”

Trumps opvolger, president Biden, heft de sancties niet op, maar maakt ze inactief. Kritiek op Biden’s besluit kwam er niet alleen van de Republikeinen. De voorzitter van de buitenlandcommissie van de Senaat, de Democraat Bob Menendez, stelde dat het hem ontgaat hoe Amerika op deze manier de Russische agressie kan intomen. Ook minister van buitenlandse zaken Antony Blinken zei alles in het werk te zullen stellen om de pijpleiding te stoppen. Cynici zullen zeggen dat Amerika van de pijpleiding af wil om zijn eigen vloeibare gas aan Duitsland te kunnen verkopen. Maar Biden wil vooral de relatie met Duitsland goed maken. Hij weet dat hij in deze tijd van geopolitieke strijd de Europese bondgenoten hard nodig heeft.

Zo bezien wordt Nord Stream 2 gespaard, omdat de Amerikanen de Europeanen nodig hebben in het opwerpen van een dam tegen China. Voor de Amerikanen is dat een groter hoofdpijndossier dan Rusland en Nord Stream 2. Bovendien weet Biden dat de grootste verliezer van het stopzetten ervan Oekraïne is. Dat land krijgt per jaar ruim 2,5 miljard euro aan doorvoerrechten. Voor Poetin is Nord Stream 2 een mogelijkheid om Oekraïne financieel te treffen. Biden wil dat niet omdat hij dan de brokken mag opruimen.

“Eenmaal in gebruik, zal elk akkefietje met Rusland worden aangegrepen om de pijpleiding ter discussie te stellen”

Wie de opvolger van bondskanselier Merkel ook wordt, een van haar belangrijkste erfenissen is een pijpleiding die ook in de toekomst de inzet van een zware strijd zal worden. Als de pijpleiding wordt afgebouwd, is het de vraag wanneer deze in gebruik zal worden genomen. Er kan pas gas door worden gepompt als het certificeringsproces is afgerond en de Duitse regering akkoord is gegaan met een aantal voorwaarden. Een ervan betreft Oekraïne. In December 2019 beloofde Gazprom dat ten minste tot 2024 gas door het land zal worden getransporteerd. Een van de voorstellen die nu de ronde doet is een mechanisme waarbij Duitsland Nord Stream 2 automatisch blokkeert als Gazprom deze leveranties na 2024 stopt.

Eenmaal in gebruik, zal elk akkefietje met Rusland worden aangegrepen om de pijpleiding ter discussie te stellen. De grote vraag is onder welke omstandigheden dat dan zou moeten gebeuren. De kwestie Navalny is een mooie casus. Toen na aanslag met novisjok deze Russische dissident in een Duits ziekenhuis werd opgenomen en na terugkeer via een schijnproces in een werkkamp werd vastgezet, klonk de roep om stopzetten van Nord Stream 2. Hoe vreselijk het ook klinkt, daarvoor is het lot van een dissident niet belangrijk genoeg. Het stopzetten van de import van gas kan alleen bij een acute oorlogsdreiging of een Russische actie die de ‘Europese soevereiniteit’ bedreigt.

Die term nam commissievoorzitter Von der Leyen overigens in de mond naar aanleiding van het aan de grond zetten van het Ryanair toestel in Wit-Rusland. Het vliegtuig werd immers met behulp van een Wit-Russisch jachtvliegtuig gedwongen tot landen. Daardoor werd het een daad van militaire agressie. Dan volstaan de gebruikelijke sancties niet meer.

Ik denk dat Poetin met bovengemiddelde belangstelling volgt hoe het westen hierop uiteindelijk gaat reageren.

Rob de Wijk is oprichter van het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) en professor Internationale Betrekkingen aan de Universiteit Leiden. In zijn column voor EnergiePodium gaat hij in op de energievoorziening in het licht van de internationale verhoudingen.