Precies honderd jaar geleden zaten we midden in de roaring twenties. Als reactie op de Eerste Wereldoorlog gingen Europa en Amerika los. Vrouwen zeiden het korset vaarwel, knipten hun haren kort en droegen hun rok soms tot boven de knie. Ook arbeiders gingen een pak dragen en mannen uit de hogere klasse wisselden die af met modieuze sportkleding. Het was een tijd van bevrijding. Economisch kon het niet op, ook al sloeg in Duitsland door de herstelbetalingen de hyperinflatie toe.
Nu is de stemming totaal anders. De Wereldbank voorspelt dat dit een verloren decennium wordt. Er woeden oorlogen in Europa en het Midden-Oosten. De spanningen over Taiwan lopen op. De mondiale groeicijfers zijn de slechtste in dertig jaar. China stagneert. De Verenigde Staten ook. De eurozone laat een plusje zien: 0,4 naar 0,7 procent groei in 2024. Maar de vooruitzichten zijn slecht. Door de hoge energieprijzen wijken bedrijven uit naar Amerika. Dat raakt vooral Duitsland, de Europese economische motor.
Hoe meer ellende, hoe meer kans voor Trump
Een verloren decennium is slecht nieuws, omdat dit jaar ruim twee miljard mensen in ruim vijftig landen naar de stembus mogen. De uitslag van de Russische verkiezingen zijn al bekend, dat wordt Poetin. Maar die van de EU, de Verenigde Staten en India worden spannend.
Het fenomeen is bekend: de zittende politiek krijgt de schuld van de malaise, ook al heeft de teleurstellende economische groei geopolitieke oorzaken waar die politici weinig aan kunnen doen. Een haperende economie voedt de onrust en de neiging om achter verlossers aan te lopen met simpele, maar niet-werkende oplossingen. Voor bestaanszekerheid moet je niet bij die politici zijn.
Hoe meer economische ellende, hoe beter de kansen van Trump en zijn Europese evenknieën. De opkomst van Trump, toen en nu, laat bovendien zien hoe florerende democratieën onderuit kunnen gaan.
De verongelijkte verlosserzoekende kiezer zit niet met democratie. Opgejuind door populisten gaan zij rechters net als journalisten als uitschot zien en gaan ze mee in steeds stringentere wet- en regelgeving waardoor uiteindelijk de liberale vrijheden worden beperkt. In extreme gevallen komt de democratie onder druk te staan. Zie Hongarije.
De open economie wordt de verliezer
De verongelijkte kiezers verlangen terug naar een verleden dat geborgenheid biedt, maar nooit heeft bestaan. Ze geloven niet dat protectionisme en afkeer van handelsakkoorden de economie schaadt.
De open economieën van Europa worden de grote verliezers. Die openheid is cruciaal om toegang te houden tot markten, grondstoffen en energie. Innovatie is essentieel om minder afhankelijk te worden van bedreigde mondiale aanvoerketens. Hoe die bedreigd kunnen worden, laten de Houthi’s in de Rode Zee zien.
Toch is er een lichtpunt. In Geopolitics and Democracy toonden Peter Trubowitz en Brian Burgoon aan dat de teloorgang van de liberale democratie al sinds het einde van de Koude Oorlog aan de gang is. Toen de Sovjetdreiging wegviel, raakten we stuurloos, nam de steun voor de democratische rechtstaat af en groeide de steun voor protectionisme.
Rusland als dreiging is nu een kans. Die dreiging zou er uiteindelijk toe kunnen leiden dat wij ons weer bewust gaan worden van wat we hebben, samenwerking zoeken en democratische waarden weer omarmen. Zo komt het toch nog goed. Met dank aan Poetin.
Rob de Wijk, Trouw, 11 januari 2024
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
