Het The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) publiceert jaarlijks meerdere studies rond de thema’s geopolitiek, Defensie en veiligheid. In de Militaire Courant betoogt Joris Teer, China-analist bij HCSS, waarom het ondanks de Oekraïnecrisis onwaarschijnlijk is dat China een draai naar het Westen maakt. Xi Jinping ziet immers de Verenigde Staten als China’s grootste bedreiging.
Een bondgenootschap van ideologische tegenpolen
“We kunnen China niet voor altijd buiten de familie van naties laten, daar om zijn fantasieën te voeden, zijn haat te koesteren en zijn buren te bedreigen,” schreef Richard Nixon vijf jaar voor zijn reis naar China. Afgelopen maand een halve eeuw geleden landde de president in Peking om de Grote Roerganger te ontmoeten. Mao Zedongs culturele revolutie – een politieke massacampagne waarbij de Volksrepubliek bijna weggleed in burgeroorlog – was in volle gang. China verkeerde in isolement inclusief gesloten landsgrenzen en was straatarm. Het binnenlands beleid van de Volksrepubliek stond geheel in het teken van de Partijvoorzitters communistische orthodoxie. Mao redeneerde echter koel. Nixon hoopte de oorlog in Vietnam beëindigen. Zowel China als de VS vreesden de Sovjet-Unie. Een deal moest mogelijk zijn.
De Volksrepubliek was in zijn eerste decennium volledig overgeleverd aan zijn bondgenoot de Sovjet-Unie voor de ontwikkeling van zijn industrie. Eind jaren 1950 ontstonden er barsten. Mao vreesde dat zijn opvolgers afstand van hem zouden nemen zoals het nieuwe Sovjetleiderschap met zijn “destalinizatie”-campagne had gedaan. Daarnaast weigerde de Sovjet-Unie uiteindelijk de atoombom te geven aan China. China moest “vechten met twee vuisten” tegen zowel de Sovjet-Unie als de Verenigde Staten, besloot Mao. China-Sovjetbetrekkingen bereikten een absoluut dieptepunt tijdens een zeven maanden durend militair grensconflict in 1969. Met de Amerikaanse imperialisten kon gewerkt worden om de Sovjetrevisionisten buiten de deur te houden. Zelfs met de fervente anticommunist Nixon, die het handelsembargo tegen de Volksrepubliek ophief, wilde Peking zaken doen. Partijvoorzitter Mao zag namelijk Moskou als de voornaamste bedreiging voor hemzelf en zijn land.
Antisovjetcoalitie en fabriek van de wereld
Vier jaar nadat Nixon China losweekte van de Sovjet-Unie stierf Mao. De samenwerking met de VS kreeg handen en voeten onder China’s nieuwe leider Deng Xiaoping. Samen met de Amerikanen steunde China de “Mujahideen” met wapens en trainingen in hun guerrillastrijd tegen de Sovjetbezetting van Afghanistan. Vanaf Chinees territorium in Xinjiang monitorde het Amerikaanse leger Sovjetrakettesten in Kazachstan. Deng en zijn opvolgers hervormden en openden de economie van het land om zo van buitenlandse kennis, technologie en investeringen gebruik te maken. Leunend op China’s ongeëvenaarde arbeidspotentieel werd het land in twee decennia de fabriek van de wereld. Honderden miljoenen werkten in erbarmelijke omstandigheden. Zo werd China een vitaal onderdeel van internationale toeleveringsketens en uiteindelijk een wereldmacht. Nixons reis en Dengs hervormingen maakten relatief goedkope smartphones, zonnepanelen en Alipay prullaria mogelijk.
Antiamerikanisme
Drie trauma’s rondom het einde van de Koude Oorlog, twee politiek en één militair, transformeerden China’s “antisupermacht”- en vooral “antisovjet”-visie in een exclusieve “anti-Amerikaanse”-filosofie, betoogt Bidens China adviseur Rush Doshi in zijn boek The Long Game. Door de massademonstraties op het Plein van de Hemelse Vrede leerde de Communistische Partij dat protest- en democratiebewegingen ook in China konden wortelschieten. Vijf maanden later leidde soortgelijke opstanden tot de val van de Muur. De Sovjet-Unie kwam ten val. Een oppermachtig Amerika zonder tegenhanger bleef over.
Deze supermacht liet zijn wereldwijd inzetbare militaire macht meteen blijken. Tijdens de Golfoorlog schopte de VS met hightechovermacht het leger van Saddams Irak uit het door hem bezette Koeweit. Enkele jaren later zette Clinton deze macht in dichtbij China. Hij plaatste twee Amerikaanse vliegdekschipgroepen in de Taiwanese Straat om een einde te maken aan een Chinese intimidatiepoging tegen het eiland. In 1997 stelde de Amerikaanse president dat de Chinese Communistisch Partij op mensenrechtengebied “aan de verkeerde kant van de geschiedenis” stond. De conclusie in Peking was duidelijk: de grootste bedreiging voor de Chinese Communistische Partij komt vanuit de Verenigde Staten.
Tijdens de COVID-crisis had de wereld wederom te maken met een Chinese leider in isolement, soortgelijk de situatie waarin Poetin de laatste twee jaar verkeerde. Secretaris-Generaal Xi stelt vanaf zijn troon in Zhongnanhai dat “de wereld veranderingen ongezien in 100-jaar ondergaat” en “het Oosten opkomt en het Westen vervalt”. De financiële crisis, Brexit, de verkiezing van Trump en het onvermogen van de Westerse wereld om de pandemie te bedwingen zijn in de ogen van de Partij bewijs voor dit verval. Xi maakte van de gelegenheid gebruik om aan landen te laten zien dat het kostbaar is om met Washington op te staan tegen Peking. China deed dit door hen een “onderwijzende dosis pijn” te bezorgen, stelt bureauchef Peking bij The Economist David Rennie. Zo legde Xi onder andere een handelsembargo op aan Australië nadat Canberra opriep tot een onderzoek naar de oorsprong van de COVID-pandemie, vocht het Volksbevrijdingsleger een minioorlog uit met India in de Himalaya en dreigde China met sancties tegen het VK omdat het HuaWei uitsloot van het 5G-netwerk en paspoorten aanbood aan Hongkongers die de repressie aldaar ontvluchtten.
Het wereldbeeld van Xi en Poetin: Retoriek en kernbelangen
Na twee jaar zonder reis naar het buitenland werd Xi op 4 februari 2022 herenigd met de man die hij tijdens zijn regeerperiodes al 37 keer eerder ontmoette: Vladimir Poetin. Vertelde Poetin de Secretaris-Generaal op de Olympische Spelen over zijn invasieplannen? Gaf Xi de man die hij zijn “beste vriend” noemt en waarmee hij verjaardagen samen viert groen licht voor de inval? Kunnen we spreken over een echt Chinees-Russisch bondgenootschap? Pekings retoriek is dubbelzinnig. Tijdens de Munich Security Conference zei Minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi alles wat een Westerspubliek over Oekraïne wil horen: De territoriale integriteit van elk land moet gerespecteerd worden. En ja, dit geldt ook voor Oekraïne. Tegelijkertijd publiceerden Xi en Poetin na hun ontmoeting een gezamenlijke verklaring waarin China zich voor het eerst openlijk uitsprak tegen NAVO-uitbreiding. Na de invasie hamerde China’s minister van buitenlandse zaken erop dat Ruslands “redelijke veiligheidseisen naar behoren moeten worden aangepakt” in een gesprek met zijn Duitse tegenspeler. In datzelfde gesprek noemde hij Europese en Amerikaanse sancties in het conflict “verstorend” voor een politieke oplossing.
Uit dat laatste citaat blijkt de wereld die China en Rusland gezamenlijk voorstaan: één waarin grote landen hun geschillen met kleine landen beslechten binnen een regio, zonder tussenkomst van een machtig land van buiten die regio. Beide landen zien de Verenigde Staten als de grootste bedreiging voor hun ambities. Daarom jagen zij hetzelfde hoofddoel na: Het wegduwen van Amerikaanse (militaire) macht uit hun omgeving, respectievelijk Azië en Europa. Het verzwakken van de bondgenootschappen die de Amerikaanse machtsprojectie mogelijk maken is daarbij noodzakelijk. Dai Bingguo, eerder hoofdverantwoordelijke voor het buitenlandbeleid van de Volksrepubliek, formuleerde de drie Chinese kernbelangen in 2009 het duidelijkste:
- “Het preserveren van China’s [communistische] regimemodel en de nationale veiligheid.”
- “De nationale en territoriale integriteit,” waaronder claims op de gebieden momenteel in bezit zoals Xinjiang, Tibet en Hongkong en controle over grote delen van de Oost- en Zuid-Chinese Zee, over Taiwan en over door China en India betwiste gebieden in de Himalaya.
- “De voortzetting van de stabiele ontwikkeling van de Chinese economie en samenleving.”
De Verenigde Staten schond al deze kernbelangen terwijl Rusland ze respecteerde of zelfs bevorderde. Opeenvolgende Amerikaanse presidenten trokken de legitimiteit van de Communistische Partij in twijfel door te stellen dat liberale-democratie de enige legitieme bestuursvorm is. Daarnaast steunden zowel de VS als Europese landen VN-verklaringen om de massa-internering door die partij van de Oeigoeren te veroordelen. Rusland en China verklaarden op 4 februari 2022 juist dat zowel China als Rusland “een lange democratische traditie” hebben en juist bereid zijn “echte democratie te bevorderen”. Rusland schaarde zich ook achter een verklaring die stelde dat er geen mensenrechtenschendingen in Xinjiang plaatsvinden maar juist effectief “antiterrorismebeleid” gevoerd wordt. China boekt juist “treffende prestaties op het gebied van mensenrechten”. Alles wat er in Xinjiang plaatsvindt is sowieso louter een “interne aangelegenheid”, aldus de verklaring.
De VS frustreert daarnaast China’s territoriale ambities door bondgenootschappen met Japan, Zuid-Korea en de Filipijnen te onderhouden, zich onder Biden verder te committeren aan het quasi-bondgenootschap met Taiwan en regelmatig te patrouilleren in zowel de Zuid-Chinese Zee als de Straat van Taiwan. Rusland daarentegen stelt China beter in staat om zijn territoriale claims militaire kracht bij te zetten. Zo hielp Moskou de modernisering van het Volksbevrijdingsleger vooruit door militaire middelen en technologie voor schepen, straaljagers, bommenwerpers, geleide raketten en luchtverdedigingssystemen te exporteren naar China. Poetins militaire avonturisme verzekert daarnaast dat er nog meer Amerikaanse troepen gecommitteerd zijn in Europa (en niet in Oost-Azië).
Tot slot bemoeilijkte de VS China’s economische ontwikkeling terwijl Rusland die verder vooruit hielp. Trump wierp handelsbarrières op waaronder importtarieven. Zowel Trump als Biden legden restricties op om China’s opkomst op het gebied van halfgeleiders te verhinderen. Rusland daarentegen vergrootte China’s leveringszekerheid van energie. Moskou beloofde tijdens de Olympische Spelen nog extra aardgas te leveren aan China. De pijpleiding Power of Siberia 2 wordt momenteel aangelegd en tapt uit een veld dat Rusland nu gebruikt om aardgas te produceren voor Europa. Power of Siberia 1 werd drie maanden nadat Rusland de Krim annexeerde aangekondigd in 2014. China importeert eveneens veel olie uit Rusland. Rusland is voor China een relatief goedkope en zekere bron van energie. China vreest namelijk dat de toevoer van olie en vloeibaar gas over zee vanuit andere delen van de wereld zoals het Midden-Oosten en Afrika tijdens een crisis afgeknepen wordt door de oppermachtige Amerikaanse marine.
China’s kijk op de aanval op Oekraïne
Uiteindelijk zal Peking ook de aanval op Oekraïne beoordelen in dit licht: Verstevigt of verzwakt het de positie van de Communistische Partij? Brengt het de gewenste overheersing van gebieden als de Oost-Chinese Zee, Taiwan en de Zuid-Chinese Zee dichterbij of verder weg? En bespoedigt of verhindert de invasie China’s economische ontwikkeling? De timing en de schaal van het Russische offensief dreigen China’s belangen te schaden. De onbezonnenheid van Rusland lijkt Europese staten te doen ontwaken uit een geopolitieke winterslaap, schaadt de Chinese economie en laat zien dat democratieën veel sterker en eensgezinder economische wapens kunnen hanteren dan verwacht.
De aanval op Oekraïne kan China’s ambities om Taiwan met het vasteland te “herenigen” bemoeilijken. De crisis komt te vroeg voor China om gelijktijdig met een maximale kans van slagen een aanval op Taiwan uit te voeren. Terwijl Ruslands macht tanende is neemt China’s militaire macht juist explosief toe dit decennium. Zo kondigde de partijtop afgelopen weekend aan de defensie-uitgaven versneld te verhogen. Europeanen herbewapenen zich gelijktijdig vanwege de schrik die de Russische inval hen aanjaagt. Zelfs Bondskanselier Scholz trekt hier 100 miljard voor uit in 2022. Mits Europese leiders woord houden zal de Amerikaanse marine over circa tien jaar meer ruimte hebben militaire macht vanuit Europa naar Azië te verplaatsen. Gegeven de Amerikaanse veiligheidsgarantie aan Taiwan levert de Oekraïense wake-up call dus Peking mogelijkerwijs op de middellange termijn een probleem op.
Tegelijkertijd rijzen de kosten van het Russische avonturisme de pan uit door onder andere de energie- en voedselprijzen. China is ’s werelds grootste gebruiker van energie. Ook de voedselprijzen dreigen een probleem te worden. Rusland en Oekraïne produceren samen 30 procent van zowel alle tarwe als al het gerst wereldwijd. Tegelijkertijd is de winteroogst in China tegengevallen. Toeleveringsketens zijn door China’s Zero-COVID beleid nog steeds niet herstelt. De huidige inflatie is dan ook vooral geopolitiek van aard. De communistische partij kondigde het laagste economische groeitarget in 30-jaar aan het afgelopen weekend.
Tenslotte laat de democratische wereld zien veel minder decadent, zwak en verdeeld te zijn dan Xi en Poetin verwachtten. Multinationals gingen recentelijk nog diep door het stof om toegang tot de Chinese markt te behouden. Zo bood de National Basketball Association publiekelijk excuses aan omdat individuele werknemers de leiders in Peking hadden beledigd. Hollywoodster John Cena ging in een tenenkrommende video door het stof omdat hij Taiwan een “land” had genoemd. De wereld in algemene zin is veel afhankelijker van Chinese toeleveringsketens dan van Russische-. Xi Jinping voert daar actief “dual-circulatiebeleid” op: China mag alleen nog afhankelijk zijn van de binnenlandse markt voor alles wat van belang is voor de nationale- en economisch veiligheid. Tegelijkertijd moet de wereld wel afhankelijker gemaakt worden van China.
Als een geo-economische hulk leert de Europese Unie tijdens de Oekraïnecrisis zijn krachten kennen. Europeanen, Amerikanen en hun Oost-Aziatische bondgenoten, samen goed voor meer dan de helft van wereldwijd BNP, richten momenteel een economische ravage aan in Rusland. Ook commerciële partijen doen gretig mee aan de strafcampagne. Halfgeleidergigant TSMC, containermonopolist Maersk, Apple, Ikea, H&M en ZARA boycotten het land. Moet Xi vrezen dat het Westen in de toekomst deze economische wapens ook tegen China inzet? Voor bedrijven wordt het moeilijk. De Chinese markt heeft tien keer meer consumenten dan de Russische-. Europese leiders zullen echter blijvend getekend zijn door hun ervaringen met strategische afhankelijkheden van autoritaire leiders.
Nixon anno 2022
Al deze risico’s bij elkaar opgeteld zijn echter nog lang niet zwaarwegend genoeg voor Peking om een betekenisvolle draai te maken richting het Westen. Om de argwaan in Europa te beperken verandert China’s retoriek mogelijkerwijs. Maar Xi’s kernbelangen en bijbehorende vijandbeelden blijven hetzelfde. In 1972 negeerden Mao en Nixon hun ideologische geschillen om zich te verenigen tegen de Sovjetunie, hun gedeelde rivaal. In 2022 ziet Xi juist de Verenigde Staten -politiek, economisch, financieel en militair- als China’s voornaamste bedreiging.
Dit artikel door HCSS strategisch analist Joris Teer verscheen oorspronkelijk in Militaire Courant, editie maart 2022.
Experts
Related Content
