Boekestijn en De Wijk: Van patstelling tot onderhandelingstafel

Een tamelijk hopeloze oorlog. Vraag Rob de Wijk naar wat voor soort conflict we in Oekraïne kijken, dan krijg je dit antwoord. Een patstelling, een oorlog die met zowel oude als nieuwe technieken wordt gevoerd en die uitgevochten wordt zoals dat in de Eerste Wereldoorlog gebeurde. ‘Een mix van oud en nieuw’, zegt de hoogleraar Internationale Betrekkingen, oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies en één van de makers van Boekestijn en De Wijk, de veelbeluisterde BNR-podcast over geopolitiek en de nieuwe wereldorde.

Wat er dan nieuw is aan dit conflict? Het digitale aspect, om maar wat te noemen, en natuurlijk het feit dat we een dergelijke oorlog lang niet meer hebben meegemaakt op het oude continent. Voor het overige ziet De Wijk weinig ongebruikelijks: het is een oorlog die zich aan de spelregels van de moderne oorlogsvoering houdt. ‘Dit conflict gedraagt zich echt volgens de normale standaarddoctrines.’

De oorlog mag zich dan conform het boekje ontrollen, wie denkt dat het conflict daarmee voorspelbaar is, zit er faliekant naast. ‘Voorspellingen zijn altijd ondoenlijk in een oorlog omdat er per definitie onverwachte dingen gebeuren. De grote Pruisische denker Von Clausewitz noemt dat the fog of war, de oorlogsmist die het zicht vertroebelt. Dat is inherent aan oorlog. Je kunt hooguit een paar scenario’s schetsen.’

Van patstelling tot onderhandelingstafel

En die zijn? Als meest waarschijnlijke scenario noemt De Wijk het voortduren van de oorlog in een patstelling totdat op een gegeven moment de bereidheid ontstaat om te onderhandelen. ‘Maar dat kan over een paar maanden zijn, of over een paar jaar. Dat is niet te voorspellen.’ En noch een onverzoenlijke Zelenski, noch een dwarse Poetin kan ontsnappen aan de historische wetmatigheid dat aan elke oorlog een einde komt. ‘Zelfs aan de Peloponnesische oorlogen kwam een einde.’

Die onderhandelbereidheid komt volgens De Wijk vanuit beide kampen: ‘Als er echt een patstelling is, zien de partijen dat het geen zin heeft, dat het ze te veel gaat kosten, dat het binnenlands een probleem wordt, dat de steun vanuit het buitenland verbrokkelt. Dat geldt zowel voor Rusland als voor Oekraïne.’

Overigens wijst De Wijk erop dat die onderhandelingen feitelijk al plaatsvonden in april in New York, toen hoge Amerikaanse veiligheidsfunctionarissen en prominente Russen in het geheim rond de tafel zaten.

Een ander, minder waarschijnlijk scenario: een Oekraïense doorbraak op het slagveld waarbij Oekraïne erin slaagt door de Russische verdedigingslinies heen naar het zuiden door te breken en de landbrug tussen de Krim en Rusland weet te blokkeren. ‘Dat zou een enorm succes zijn, en een enorme blamage voor Rusland. Het is niet heel waarschijnlijk, maar het kan wel gebeuren.’

Niks game changer

De huidige bloedige patstelling impliceert dat de oorlog eigenlijk geen kantelpunten van betekenis heeft. De Wijk: ‘Er wordt iedere keer geroepen van: ‘nou, dit is een gamechanger!’, maar die hebben we tot nu toe niet gezien in deze oorlog.’ Zelfs de levering van de F-16 zal volgens de hoogleraar geen game changer zijn. ‘De enige game changer is de inzet van kernwapens.’

Kernwapens. Zowel Poetin als zijn vicevoorzitter van de Russische Veiligheidsraad Dmitri Medvedev zwaait regelmatig met het nucleaire argument. Wordt dat niet een beetje inflatoir? De Wijk waarschuwt: ga daar maar niet van uit. ‘Onder niet-deskundigen wordt dat voortdurend verondersteld, maar als je er een klein beetje verstand van hebt, dan zou je daar nooit in meegaan.’

Die kernwapens zijn er, zegt De Wijk: Rusland heeft ermee gedreigd, de Amerikanen hebben – in het geheim – tegen gedreigd. ‘Dit is voor de Amerikanen, de Britten én de Fransen het nachtmerriescenario. Het grappige is dat landen die geen kernwapens hebben, zoals Nederland, altijd met sussende woorden komen: ‘Het zal wel meevallen, hij heeft er zo vaak mee gedreigd’. Landen die er geen verstand van hebben roepen maar wat. Het is puur onwetendheid. Landen die over kernwapens beschikken, nemen dit buitengewoon serieus.’

Onvoorspelbaar, niet onverwacht

Is het ondoenlijk het verloop van de oorlog te voorspellen, de oorzaak ervan kan De Wijk uittekenen: ‘Die hele oorlog is het gevolg van de grote geopolitieke veranderingen die plaatsvinden in de wereld. Op het moment dat het Westen verzwakt ten opzichte van China, dan weet je gewoon dat potentaten à la Poetin hun kansen zien en de ruimte pakken in de internationale betrekkingen.’

De oorlog is niet alleen een gevolg van de veranderende internationale orde, het is ook een katalysator ervan die volgens De Wijk ontwikkelingen versnelt die al langer gaande waren, zonder er een radicale draai aan te geven. ‘Je zag het met de financiële crisis van tien jaar geleden, met de Covid-crisis, met dit: iedere keer zie je dat de wereldorde, die al aan het veranderen is, sneller verandert.’

Nieuwe wereldorde

Een voorbeeld van die versnelde verandering van de internationale orde? De steeds onafhankelijker wordende houding van de niet-gebonden landen in het conflict. Is de wereld, net als in de Koude Oorlog, nu verdeeld in machtsblokken, de zogeheten Global South neemt steeds nadrukkelijker afstand van de strijdende partijen. En trouwens ook van de nog-niet strijdende partijen als China en de VS. Zodra die polarisatie verergert, haken de niet-gebonden landen automatisch af. ‘Die willen geen partij kiezen. Die zeggen: ‘hier willen we geen onderdeel van uitmaken, bekijk het maar, wij willen onze onafhankelijk zo veel mogelijk bewaren’.’

Dat die versterkte niet-gebondenheid eraan zat te komen, lag volgens De Wijk in de lijn der verwachtingen. Evenmin nieuw voor hem is dat de oorlog dat wordingsproces versneld heeft, ‘want het voltrekt zich altijd volgens bepaalde wetmatigheden in de internationale betrekkingen’. Weinig verbazingwekkend, maar uiteindelijk dan toch nog een nieuwtje: ‘Die Global South wordt in toenemende mate, en dat is echt nieuw, feitelijk informeel geleid door India’.

Bron: BNR Nieuwsradio, 19 augustus 2023