De aanklacht tegen oud-president Trump voor het achterhouden van geheime documenten lijkt Amerika op de rand van een halve burgeroorlog te brengen. Het is nu ‘oog om oog’, riep Congreslid Andy Briggs uit Arizona. De Republikeinse politica Kari Lake dreigde president Biden en de ‘fake news media’ met een opstand en constateerde dat veel aanhangers van Trump wapens dragen.
Aangejaagd door dit soort teksten worden in extreemrechtse hoek de messen geslepen. De aanklacht tegen Trump was een bewust genomen risico, omdat deze reacties te verwachten waren.
Wat er nu in Amerika gebeurt, geeft aan hoe democratieën om zeep kunnen worden geholpen. Dat begint met het aanvallen van de instituties. Gerespecteerde media worden ‘fake media’ die nepnieuws brengen. Het Openbaar Ministerie en het ministerie van justitie worden van partijdigheid beschuldigd. De zittende machthebbers zijn ‘corrupt’. De Trumps van deze wereld portretteren zich als slachtoffers van een losgeslagen elite die zich niet bekommert om de gewone burger.
In Europa is het proces hetzelfde, maar dreigt nog geen geweld. Polen maakt zich onmogelijk in Brussel. De rechterlijke macht is er niet meer onafhankelijk, en een veroordeling door het Europese Hof wordt genegeerd. Importen van landbouwproducten uit Oekraïne die ten koste van de Poolse boeren gaan werden illegaal geblokkeerd, want over handelspolitiek gaat Brussel. En nu komt er een commissie die ‘onderzoekt’ of politici en anderen ‘Russische agenten’ zijn.
Opkomst van pro-Russische politici bedreigt de democratie
In het door Polen gehate Rusland wordt al jacht gemaakt op ‘Westerse agenten’. In Warschau schijnt men zich niet te realiseren dat Polen zich op dit punt nu tot het niveau van Rusland verlaagt. Onterecht wordt Duitsland geschoffeerd, dat niet voldoende voor Oekraïne zou doen.
Ook de opkomst van pro-Russische politici bedreigt de democratie. In Nederland hebben we Thierry Baudet. Hongarije heeft Orbán. In Oostenrijk is Herbert Kickl de rijzende ster aan het firmament. In Slowakije is de voormalige pro-Russische premier Fico aan een opmars begonnen. In Duitsland begint Alternative für Deutschland aan een tweede jeugd.
Tot slot hebben we te maken met het salonfähig maken van radicaal rechtse politici, zoals de Italiaanse premier Meloni. Voor de Franse president Macron is dat een zorg. Want als Meloni met haar radicale denkbeelden slaagt, geeft dat Le Pen in Frankrijk legitimiteit. Ik ben benieuwd hoe de Franse president in dit verband de vrijages van premier Rutte met Meloni beoordeelt. Samen met voorzitter Von der Leyen van de Europese Commissie ging hij afgelopen weekend naar Tunesië om de toevoer van migranten te stoppen.
Magische oplossingen kunnen niet worden geleverd
Vooral het salonfähig worden van deze bewegingen stoort me. Dat legitimeert mensen om achter dit soort leiders aan te lopen, ook al kan ik dat wel verklaren. Tijden van grote veranderingen en dreigend verlies aan welvaart en identiteit wrikken onlustgevoelens los. Ontevredenen eisen magische oplossingen die politici wel beloven, maar niet kunnen leveren.
Het gevolg is radicalisering die niet alleen de democratie ondermijnt, maar ook de Europese Unie en de Navo, terwijl eenheid omwille van onze welvaart en veiligheid noodzakelijk is. Want radicalisering bij ons speelt de Chinese leider Xi en Poetin in de kaart en gaat ten koste van de steun aan Oekraïne. Wie denkt dat radicalisering vooral een binnenlands probleem is, heeft het dus mis.
Rob de Wijk, Trouw, 16 juni 2023
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
