Kan je je nog herinneren dat we ons nog maar een paar maanden geleden massaal druk maakten over klimaatverandering? Het lijkt alweer bijna vergeten, door de enorme impact die de coronacrisis momenteel heeft op onze dagelijkse levens. Maar dit is juist een tijd die iets kan laten zien over wat ons te wachten staat als die klimaatverandering straks echt uit de hand loopt en hand in hand gaat met onveiligheid en conflict.

De huidige crisis kan ons iets leren over hoe we daar dan mee om moeten gaan. Dat hoor je in deze aflevering van de Strateeg. Te gast zijn Tom Middendorp, oud-Commandant der Strijdkrachten en strategisch adviseur bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies, en Bas Eickhout, Europarlementariër voor GroenLinks. Zij denken dat de coronacrisis slechts een voorproefje is van de onveiligheid en conflict die gepaard zullen gaan met klimaatverandering. En is het logisch als de groene ambities vertraging gaan oplopen door de situatie waarin we ons nu bevinden, of is dit juist het moment om door te pakken?

Te gast: Tom Middendorp, oud-Commandant der Strijdkrachten en strategisch adviseur bij het Den Haag Centrum voor Strategische Studies, en Bas Eickhout, Europarlementariër voor Groenlinks.

Over deze podcast:

Podcast De Strateeg verschijnt eens in de twee weken bij BNR, abonneer je via bnr.nl/destrateeg om geen enkele aflevering te missen, of luister via de BNR App, Spotify, Apple Podcasts of je eigen podcastapp.

Host: Paul van Liempt | Redactie: Diederik de Groot

• Luister aflevering 1 hier terug: “Ethisch zijn, of blijven leven?”
• Luister aflevering 2 hier terug: “Oorlog in de toekomst, doet de mens nog mee?”
• Luister aflevering 3 hier terug: “Je gezondheid, of je rechten?”
• Luister aflevering 4 hier terug: “Een crisis in een crisis”.

Wat moeten burgers weten over het oplopende internationale cyberconflict? En hoe komen we tot de-escalatie? In deze blog, onderdeel van de serie ‘Bits for Peace’, is het woord aan Alexander Klimburg, Louk Faesen en Timon Domela van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). HCSS initieerde de Global Commission on the Stability of Cyberspace die principes en gedragsnormen ontwikkelt voor alle actoren in de digitale wereld. Hoe doet deze commissie dat? En welke normen hebben we nodig in het digitale tijdperk?

In het kort

• Cyberspace is een complex ecosysteem met veel verschillende stakeholders zoals overheden, bedrijven en de technische gemeenschap, met eigen regels, normen, standaarden en processen.
• Om cyberspace open en veilig te houden, is het zaak dat al deze stakeholders samen principes en gedragsregels vaststellen.
• Het verstevigen en beschermen van de publieke kern van het internet moet hierbij centraal staan.

Verzand internationaal overleg

In conflicten tussen staten spelen cyberoperaties een steeds grotere rol. Nationale overheden zien ze als een van de belangrijkste, zo niet de belangrijkste dreiging van hun veiligheid. Hierachter schuilt de vrees dat een catastrofale confrontatie tussen staten in cyberspace plaats zou kunnen vinden, die zware schade aanricht aan bijvoorbeeld de financiële infrastructuur, de zorg of de transportsector.

Het internationale overleg om deze dreigingen te verminderen en te werken aan de-escalatie, heeft wisselend succes opgeleverd. Het belangrijkste voorbeeld hiervan is wellicht de Group of Governmental Experts on Developments in the field of information and telecommunications in the context of international security (GGE) van de Verenigde Naties.

Deze GGE leek een paar jaar geleden nog op weg naar een brede internationale overeenstemming, maar verzandde in 2017 als gevolg van sterk uiteenlopende visies. Het werk is nu verdeeld over twee concurrerende groepen: een nieuwe GGE op basis van een Amerikaans voorstel en een nieuwe open werkgroep (OEWG) op basis van een Russisch voorstel.

Geen verdrag, maar gedragsregels

Ondanks hun traditionele dominantie op het gebied van vrede en veiligheid, vormen overheden in cyberspace slechts één van de drie belangrijkste stakeholders. Civil society-actoren, zoals de technische gemeenschap, zijn verantwoordelijk voor het beheer van het Internet (Internet governance). De private sector beheert op haar beurt de kabels, software, producten en diensten waaruit het Internet is opgebouwd.

Het Internet wordt dus bestuurd door een complex systeem van stakeholders met eigen regels, normen, standaarden en processen. Hierdoor is het onwaarschijnlijk dat er een enkelvoudige juridische oplossing bestaat die zowel afdwingbaar is, als rekening houdt met al deze partijen.

Dat is op zich niets nieuws. 400 jaar geleden realiseerden de Nederlanders al dat je niet alles kan oplossen met een allesomvattend internationaal verdrag. Hugo de Groot (Grotius) schreef daarom in zijn Mare Liberum over het belang van gedragsnormen, gebaseerd op algemeen gedeelde principes. Het Nederlandse beleid probeert deze gedragsnormen nu voor het digitale tijdperk vast te stellen.

Concreet betekent dit dat alle partijen die verbonden zijn met cyberspace de open standaarden die ten grondslag liggen aan Internet moeten ondersteunen. Dat vraagt op politiek niveau om een proces van internationale normvorming dat regels biedt voor iedereen, en waar alle relevante actoren bij betrokken worden. Anders lukt het simpelweg niet om de stabiliteit van cyberspace te garanderen.

Bescherm de publieke kern van het internet

Gelukkig zijn daar al goede voorbeelden van. Zo heeft de Global Commission on the Stability of Cyberspace (GCSC), een multistakeholder-initiatief van het Haagse Centrum voor Strategische Studies, twee jaar geleden een norm ontwikkeld om de globale Internet infrastructuur te beschermen tegen de toenemende invloed van staten. Door het raadplegen van een groot aantal experts heeft de GCSC bepaald welke infrastructuur van vitaal belang is voor het functioneren van het Internet.

Onder deze publieke kern van het Internet schaart de GCSC:

• de fundamenten die ervoor zorgen dat informatie de juiste bestemming bereikt (packet routing and forwarding);
• de domeinnaamsystemen (naming and numbering);
• de cryptografische mechanismen die veiligheid en identificatie waarborgen; en
• de fysieke internetkabels en andere transmissiemedia.

Dit initiatief heeft zijn vruchten afgeworpen. In 2018 werd de norm opgenomen in de Paris Call for Trust and Security in Cyberspace, een oproep voor een veilig internet van meer dan 1.000 overheden, internationale organisaties, bedrijven en vertegenwoordigers van de civil-society. En dankzij de EU Cybersecurity Act die vorig jaar werd vastgesteld, maakt de norm nu ook deel uit van de Europese wetgeving.

Het werk is nog niet af. Alle stakeholders hebben de komende jaren een rol om de publieke kern van het internet verder te definiëren, overtredingen aan de kaak te stellen, en vast te leggen wat het gewenste einddoel van deze norm is. Maar de norm laat zien dat als alle actoren samenwerken, we een open en veilige cyberspace wel degelijk kunnen realiseren.

Rechten en verantwoordelijkheden

We grijpen nog even terug op Hugo de Groot. Je kan het beschermen van de publieke kern van het Internet namelijk goed vergelijken met zijn principe van mare liberum. Deze term uit de 17e eeuw wordt tegenwoordig nog steeds gebruikt om de vrije handel op internationale wateren te reguleren.

Mare liberum kent twee kanten van dezelfde medaille: een recht en een verantwoordelijkheid. Ten eerste heeft elk land een recht op vrije toegang tot internationale wateren om te reizen en om handel te drijven. Ten tweede dragen alle landen een collectieve verantwoordelijkheid om de toegankelijkheid en veiligheid van de open zee te waarborgen. Op eenzelfde manier draagt iedere gebruiker van cyberspace een gedeelde verantwoordelijkheid voor haar integriteit en stabiliteit.

De GCSC definieert in haar eindrapport vier principes die een leidraad vormen om onze plichten en verantwoordelijkheden uit te werken – en die ook relevant zijn voor niet-statelijke actoren.

• Verantwoordelijkheid. Alle betrokken partijen, inclusief bedrijven en individuen, dragen een  verantwoordelijkheid voor de stabiliteit, veiligheid en toegankelijkheid van het Internet.
• Zelfbeheersing. Niet alleen statelijke maar ook niet-statelijke actoren moeten voldoende zelfbeheersing hanteren.
• Plicht tot handelen. Het recht op een stabiel en veilig Internet brengt ook een actieve verantwoordelijkheid met zich mee. Deze verantwoordelijkheid vertaalt zich in een plicht van alle actoren tot handelen om deze stabiliteit en veiligheid te waarborgen.
• Mensenrechten. Fundamentele mensenrechten als vrijheid van meningsuiting, vrijheid van vergadering, recht op privacy en persvrijheid zijn vaak afhankelijk geworden van een vrij en toegankelijk internet. Handelingen in of via cyberspace kunnen hierdoor directe invloed hebben op deze mensenrechten en dienen hier derhalve rekening mee te houden.

Deze principes leggen de basis voor gedragsnormen die, op hun beurt, afgesproken kunnen worden in bilaterale, multilaterale en multistakeholder onderhandelingen. De tijd is rijp voor deze gedragsnormen. Zo heeft het UN High Level Panel voorgesteld om het 75-jarig jubileum van de Verenigde Naties in oktober te gebruiken om een UN Declaration for Cyber peace and Digital Cooperation op te stellen. En ook de minister van Buitenlandse Zaken Stef Blok heeft in zijn speech tijdens de presentatie van het GCSC-eindrapport gepleit voor een universal cyber pledge.

Laten we ons uitspreken voor een veilige en open cyberspace, en met elkaar de publieke kern van het internet verstevigen en beschermen.

Dit blog is op 24 april 2020 gepubliceerd door het Rathenau Instituut.

New policy brief by Arlinda Rrustemi, outlining some of the challenges researchers face in the field when working to counter and prevent (non)violent extremism. It focuses on five problematic areas: accessing the targeted communities, security risks, politicization of violent extremism, collaboration with local and international actors, and work-life balance and trauma. It offers suggestions for mitigating these risks.

Download the policy brief here. 

For a longer examination of the subject, see the report “Countering and Preventing (Non) Violent Extremism: Research and Fieldwork Challenges”

Op 23 maart was duidelijk dat de COVID-19 plaag een wereldwijd verspreid probleem werd en er van een pandemie sprake was. Verenigde Naties secretaris-generaal António Guterres riep toen dan ook op om wereldwijd de wapens neer te leggen en zo mensen, geld en capaciteiten vrij te maken in het gevecht tegen corona. Was dit een overture om tot wereldvrede te komen? Ook op andere gebieden roepen diverse experts, of mensen die zichzelf zo noemen, dat er een waterscheidingsmoment is aangebroken. Klimaat, economische samenwerking, sociale omgang, en dus ook internationale veiligheid, allemaal gebieden die vanaf nu anders gaan worden. Als we ons richten op veiligheid en de oproep tot wereldvrede, is daar iets van gekomen? Laten we dan op twee dimensies kijken. Ten eerste die van directe oorlogsvoering en ten tweede die van ‘onder de radar’.

De burgeroorlog in Syrië lijkt in de media te zijn verdwenen. Onder druk van het virus is de aanwezigheid van Turkse troepen verminderd, maar de strijd om Idlib en andere delen van Syrië gaan onverminderd door. Ook de onderhandelingen in Afghanistan verlopen moeizaam en geweld escaleert bij tijd en wijle. En ondanks dat ook in Yemen corona is geconstateerd zwijgen de wapens daar niet. De Rohingya blijven in Birma en Bangladesh klem zitten tussen oorlog en het virus. En zelfs in door corona getroffen Israël en de Westbank gaat geweld van kolonisten tegen Palestijnen als vanouds door. En nu in veel westerse landen ook de krijgsmachten zijn getroffen door COVID-19 infecties, testen China en Rusland met grote regelmaat de kracht van de NAVO-defensie.

Als we gaan kijken wat zich ‘onder de radar’ afspeelt in het informatiedomein, dan zien we zelfs een stijging van incidenten. Phishing-mail en hacking bereikt nu een hoogtepunt doordat nu veel op afstand wordt gewerkt en ziekenhuizen die levensreddende behandelingen uitvoeren zijn geconfronteerd met gijzel-software die de bedrijfsvoering en de patiëntenzorg dreigt plat te leggen. In de propagandawereld woedt de oorlog als nooit te voren. China en de VS beschuldigen elkaar ervan de opzettelijke initiator van het virus te zijn. En toen in de begindagen van corona de EU hulp leverde aan China, vroeg deze laatste dat stil te houden om geen paniek te veroorzaken, het viel immers allemaal wel mee en het was in de hand. Toen de situatie was omgedraaid leverden China en Rusland onder luid tromgeroffel steun aan Europese landen. Eurosceptici (aangevuurd door deze desinformatie) dachten hierin te kunnen lezen dat de EU totaal uit elkaar aan het spatten was.

Alles overziend lijkt het erop dat de oproep van Guterres aan dovemans oren gericht was. Het verdwijnen van oorlog en strijd uit de media, vanwege ander (corona) nieuws, wordt zelfs gebruikt om spanning te vergroten, juist omdát het niet meer in het nieuws komt. Voor de internationale veiligheid lijkt het erop dat er toch een soort van waterscheiding heeft plaatsgevonden. Maar niet een die gerust stelt. In plaats van ontspanning lijkt de spanning alleen maar toe te nemen. Met de herijking van de Defensienota later dit jaar dient daar terdege mee rekening te worden gehouden.

Patrick Bolder, 24 april 2020

Een uitgebreider Engelstalig stuk hierover vindt u hier.

Dat China gebruik zou maken van de coronacrisis was voorspeld. Maar het gaat nu wel erg hard, schrijft Rob de Wijk in zijn wekelijkse column voor Trouw. Nu Amerika en Europa met zichzelf bezig zijn, kan China meters maken. Als eerste was Hongkong aan de beurt. Deze week werden hoofdrolspelers gearresteerd van de recente grote anti-Chinese protesten. Kennelijk wil China hiermee voorkomen dat dit soort krachten de geplande verkiezingen in september gaan winnen. Omdat de coronacrisis de protesten had gedempt en het Westen geen vuist kan maken, is het een ideaal moment om toe te slaan.

De inschatting dat er weinig reacties zouden komen, moet ook de aanleiding zijn geweest om nieuwe stappen te zetten in de annexatie van de Zuid-Chinese Zee. De leiders in Peking droegen de autoriteiten van Sansha, een stad in het zuiden van de provincie Wuhan, op om twee nieuwe districten te creëren waaronder delen van de Zuid-Chinese Zee vallen.

Sinds 2016, het jaar waarin de Chinese claim op het zeegebied door het Permanente Hof van Arbitrage werd afgewezen, doet Peking onrechtmatige pogingen om het gebied te annexeren. De Filippijnen, dat de zaak aanspande, won, maar president Duterte besloot toch de banden met China aan te halen. Kennelijk dacht hij dat het niet zo’n vaart zou lopen met ‘zijn’ Spratly-eilanden in dat betwiste zeegebied. Maar dat deed het wel. Dus werd deze week een diplomatiek protest bij de Chinese ambassade in Manila afgeleverd. Veel indruk zal dat niet maken.

Oorlogsschepen

Mogelijk maken twee Amerikaanse oorlogsschepen dat wel. Die werden daags na de afkondiging van de districten het gebied ingestuurd. In tegenstelling tot China claimt Amerika niets, maar Washington wil ook niet dat China er zo veel te zeggen krijgt dat handelsvloten er niet meer vrij doorheen kunnen. Dat zou landen als Taiwan en Japan direct raken en een oorlog ontketen. Vandaar dat de Amerikanen al jaren en geheel in lijn met Hugo de Groots concept van mare librum (vrije toegang tot de zee) operaties in het zeegebied uitvoeren.

China zet iedere keer een nieuw stap, maar blijft weg van oorlog. Dat gebeurde ook toen een Air Defense Identification Zone boven de Oost-Chinese Zee werd ingesteld. Die zone werd ingesteld naar aanleiding van een akkefietje met Japan over de daar gelegen Senkaku-eilanden, die volgens China de Diaoyu heten en ook door Peking geclaimd worden. Uit protest liet Amerika onmiddellijk bommenwerpers door de zone vliegen. Inmiddels stelt de zone weinig meer voor, maar dat zal veranderen als China daartoe de kans krijgt.

De escapades in de Zuid-Chinese Zee en Hongkong maken duidelijk wat voor land China is. Het gaat hier om een opkomende supermacht die, net als tijdens de financiële crisis van tien jaar geleden, van de westerse zwakte gebruikmaakt om zijn eigen positie te verstevigen. Dat die escapades in één klap kapotmaken wat met medische teams, apparatuur en mondkapjes de afgelopen weken in Europa aan goodwill is opgebouwd, doet er kennelijk niet toe. Dus moeten we de recente oproep van de EU serieus nemen en niet toestaan dat China van de gelegenheid gebruikmaakt om in Europa goedkoop bedrijven over te nemen, te beginnen in de gezondheidssector.

Rob de Wijk  is  hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug. 

New snapshot by assistant analyst Dylan Browne-Wilkinson out now! Download here.

While most EU member states have achieved a reduction in carbon emissions, the Netherlands has seen an increase from 1990 levels. Despite pledging to reduce its carbon footprint, the country continues to have a heavy reliance on coal to support the high energy needs of its growing population. In order to reduce the environmental impact of coal usage, novel approaches to coal byproducts may offer cleaner solutions for generating power. One promising route is through the use of coal fire ash (CFA), which is produced during the coal firing process. CFA is normally treated as a waste product and disposed of, but it has also been found to be a source of rare-earth elements, which are valuable components of numerous clean energy technologies. Extracting these elements extends coal’s life cycle and is less damaging to the environment than mineral ore mining. It also reduces reliance on importing rare-earth elements from China, the world’s largest producer of them.

One of these rare-earth elements, Vanadium, can be used to make a type of redox flow batteries called Vanadium Flow Batteries (VFBs). VFBs are a long-lasting and sustainable energy source, as the Vanadium electrolyte does not degrade and can be reused. Compared to Lithium Batteries (LiBs), which are currently the most commonly used type of battery, VFBs have a longer lifespan, can undergo more cycles, have a greater depth of discharge, and are more powerful, only lagging behind LiBs in regard to density and energy efficiency. Given these qualities, VFBs are uniquely applicable as utility-scale batteries, particularly in contexts such as smart cities.

In contrast to the way cities run now, smart cities will more efficiently distribute electricity using systems that are better able to balance energy supply and demand. Software-enabled VFBs can be incorporated into the networks of smart cities to manage electricity by recirculating it through methods such as bidirectional charging. This reduces the peak load of electricity demand and allows for the introduction of various-renewable energy into the grid. Thus, the utilization of VFBs can reduce carbon emissions by allowing for more effective energy usage as well as by making use of a former waste product to help offset the negative environmental impact of coal-fired power. Therefore, harvesting CFA for rare-earth elements like Vanadium and implementing them into systems like VFBs is an important step toward a more energy-efficient future.

Download the snapshot here.

Door overproductie en het coronacrisis daalde de prijs voor Amerikaanse olie naar een nieuw dieptepunt en trok het tegelijk alle andere olieprijzen mee naar beneden. Vervelend voor de olieproducerende landen, maar is die historisch lage olieprijs niet juist een zegening voor onze zwaar getroffen economie? In BNR De Wereld spreekt Bernard Hammelburg erover met Lucia van Geuns, energie-deskundige, verbonden aan het Den Haag Centrum voor Strategische Studies.

New report out now! Download here.

This report outlines the challenges facing researchers as they engage with local communities in countering and preventing violent extremism. It focuses on interviews using the lifestory approach as well as the snowball sampling technique and the difficulties arising when using these methods. Some of the main problems for field workers to grapple with are first of all gaining access to subjects, given that many may be unwilling to discuss traumatic events from past conflicts and that these experiences may be taboo to discuss. Many members of affected communities may also be wary of researchers’ motives and therefore be reticent regarding sensitive information. There are also challenges in implementing the approach, as many staff are required to identify participants and carry out the interviews, a process that also requires a great deal of time and necessitates long-term funding. Researchers must balance the demands of both efficient work as well as respectful treatment of local communities. Security is also a concern given the volatility of these regions, putting workers at risk of backlash from the communities, violent organizations, and even from governments themselves. These and other challenges must be considered when designing the research project in order for it to be safe, effective, and ethical.

Download the report here.

New snapshot out now! Download here.

The sudden and severe onset of the COVID-19 crisis has shaken nations domestically and internationally as countries navigate the balance of cooperating to fight the epidemic while staying competitive. In response to the outbreak, UN Secretary-General António Guterres called for a ‘global ceasefire’ among nations in order to focus on fighting the virus, an optimistic request reflecting hopes that this crisis would bring about better global cooperation and a break from business as usual. This snapshot examines how countries have risen to that call, assessing whether or not international tensions have indeed relaxed in response. To that end, it looks at numerous longstanding conflicts in order to identify how they may have been affected by the efforts against the outbreak. The report finds that despite the pressing threat of a worldwide epidemic, global tensions have not only remained high, but may have even been exacerbated by the crisis, as economic and military posturing among world powers continues unabated. Meanwhile, media attention has abandoned ongoing conflicts and focused almost exclusively on COVID-19, to the detriment of those affected by these tensions.

Download the snapshot here.

De prijs voor een vat ruwe Amerikaanse WTI-olie is negatief geworden. De hele dag daalden de prijzen al, maar nu staan ze zelfs onder het nulpunt. "Dit is ongelooflijk en ongekend", zegt Lucia van Geuns, energiedeskundige van The Hague Centre for Strategic Studies, bij de NOS.

De daling heeft alles te maken met de termijncontracten voor mei, die morgen aflopen. Dat zijn contracten voor olie die in mei geleverd wordt. "Daar zit op dit moment niemand op te wachten", zegt Van Geuns. "Raffinaderijen willen die olie niet meer kopen, en de opslagen in Amerika zijn overvol." De vraag naar olie is vanwege de coronacrisis dramatisch gedaald.

Een negatieve prijs betekent concreet dat de afnemer van olie geld toe krijgt. "Er is maar één manier om dat tegen te gaan, en dat is dat de olie niet meer opgepompt wordt", zegt Van Geuns. "Olie is een fysiek goedje, dat moet je ergens kwijt. Maar daar is geen plek meer voor."

Er wordt verwacht dat deze sterke daling tijdelijk is, omdat de prijs voor een vat Amerikaanse olie die in juni geleverd wordt nog een stuk hoger staat. Die prijs bedraagt nu zo'n 20 dollar.

Voor de Nederlandse pompstations heeft de negatieve prijs van Amerikaanse olie niet direct gevolgen. "De benzineprijs hier is vooral gerelateerd aan de prijs voor een vat Brent-olie", zegt Van Geuns. Die daalt ook al een tijd vanwege de uitvallende vraag, maar staat vooralsnog op 26 dollar per vat.

"De negatieve Amerikaanse olieprijs geeft wel onrust op de internationale markten, waar Brent ook weer last van heeft", zegt Van Geuns. "Dus de kans dat de prijs voor een vat Brent hierdoor verder daalt is aanwezig."

Bron: NOS

Lucia van Geuns sprak er ook over bij BNR Spitsuur (luister vanaf 1u06m52), bij NPO 3FM Radio (vanaf 2u34m50) en bij Goedemorgen Nederland op WNL (vanaf 3m40).

Ook in Trouw sprak Lucia van Geuns over de handelaren die naarstig speuren naar opslagruimte en speculanten die zelfs gehuurde tankers vol olie op zee laten ronddobberen. Dat is niet ongebruikelijk, aldus Van Geuns: “Er is altijd kortetermijnhandel. Opslag in tankers komt vaker voor bij een surplus, maar het is nu wel extreem.”

Gaan robots beslissen over leven en dood? Defensie is en blijft mensenwerk, zegt HCSS strategisch analist Esther Chavannes in het Reformatorisch Dagblad. De kans dat je te maken krijgt met uitvallende elektriciteit en gehackte banken is vele malen groter dan dat je door een autonoom wapen wordt aangevallen.

Er bestaat nog steeds geen internationaal geaccepteerde definitie voor autonome wapensystemen. Onderzoeker Merel Ekelhof omschreef ze in vakblad Militaire Spectator als „offensieve wapensystemen die na activering, zonder menselijke controle, doelwitten kunnen selecteren en uitschakelen.” Een autonoom wapen zal dus na activering volledig zelfstandig kunnen handelen, licht Homan toe. Een mens kan dan niet meer ingrijpen om de aanval te stoppen.

Ook zogeheten ”human-supervised” autonome wapens horen hierbij, stelt Esther Chavannes, strategisch analist bij The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). „Dat zijn wapensystemen die zelfstandig functioneren, maar waarbij mensen nog kunnen ingrijpen.”

Toch maken mensen zich hier zorgen over, weet Chavannes. „Dergelijke wapens gelden technisch gezien nog niet als autonoom – het systeem opereert volgens vooraf ingeprogrammeerde regels en ‘denkt’ zelf niet. Maar het kan tijdens een specifieke missie wel zelfstandig besluiten om een mens te doden, zonder dat een mens dit besluit nog hoeft te bekrachtigen.”

„Maar als iemand alleen in het laatste stadium voor de aanval nog even op een knop mag drukken, is er eigenlijk al geen sprake meer van menselijke controle”, vindt Chavannes. Grootmachten, zoals de VS, Rusland en China zouden dergelijke wapens graag willen ontwikkelen. „Nu hoeft een mens niet elk stapje dat een autonoom systeem uitvoert te bevatten. Maar hij moet wel begrijpen wat het systeem zal doen binnen de kaders die hij vooraf heeft vastgesteld.”

Zo moet de mens bij de inzet van autonome wapens afwegingen kunnen blijven maken binnen het humanitair oorlogsrecht. Een autonoom wapen kan niet beoordelen of er een groot risico bestaat op onbedoelde nevenschade, zoals burgerdoden. Een mens wel. Chavannes: „Als je dus ethisch en rechtmatig wilt handelen, moeten de afwegingskaders en de doelen van de missie in handen van mensen zijn.”

Ze merkt op dat het oorlogsrecht strikt, maar ook tamelijk vaag is geformuleerd. „Dit is zowel een vloek als een zegen. Een vloek omdat landen die het aan hun laars willen lappen daar relatief makkelijk een verhaal bij kunnen verzinnen; ze schuiven het bijvoorbeeld op militaire noodzaak. De zegen van de vaagheid van het oorlogsrecht is dat het niet uitmaakt welke wapens of uitvindingen er worden ingezet.”

Maar is het moreel en ethisch verantwoord om autonome wapens zelfstandig te laten beslissen over leven en dood? Chavannes vindt dit een lastige vraag. „De hoofddiscussie is eigenlijk: Vind je dat de beslissing rondom leven of dood altijd alleen door mensen mag worden genomen? Of vind je het ethischer dat er in conflictgebieden sowieso minder doden vallen, onafhankelijk of mensen of machines delen van de missie uitvoeren?”

De strategisch analist denkt dat het verantwoord kan zijn om dergelijke beslissingen over te laten aan autonome wapensystemen, zolang ze voorspelbaar handelen binnen ethische kaders en het internationaal recht. „Maar in de praktijk weet ik niet of dit zal kunnen. Mensen zijn namelijk vindingrijk en kunnen zich gemakkelijk aanpassen aan veranderende omstandigheden; zo creatief zie ik machines nog niet snel worden. Defensie is en blijft mensenwerk, al wordt de uitvoering van bepaalde taken naar machines overgeheveld.”

De echte oorlog vechten de grootmachten momenteel onder de radar uit, vervolgt Chavannes. „Met cyberaanvallen en digitale spionage. De kans dat een Nederlander te maken krijgt met uitvallende elektriciteit en gehackte banken is vele malen groter dan dat hij door een autonoom wapen wordt aangevallen.”

Autonome systemen kunnen zeker nuttig zijn om bijvoorbeeld gewonden van het slagveld te halen, inlichtingen te vergaren en te analyseren. „Maar in hoeverre wapensystemen onderscheid kunnen maken tussen burgers en strijders?” Chavannes zou het niet weten. „Om een pijnlijk voorbeeld te noemen: westerse mogendheden hebben nu al grote moeite om een ziekenhuis te onderscheiden van een gebouw dat terroristische strijders als basis gebruiken; zeker als terroristen hier om propagandadoeleinden bewust misbruik van maken. Laat staan dat een autonoom wapensysteem dat onderscheid zou kunnen maken. Ik denk daarom dat goed functionerende autonome wapens er voorlopig niet zullen komen.”

Lees het hele artikel van Bart van den Dikkenberg terug bij Reformatorisch Dagblad.

Esther Chavannes is binnenkort ook te gast in podcast De Strateeg op BNR Nieuwsradio.

Het aantal analyses dat voorspelt dat de wereld door de coronacrisis dramatisch zal veranderen is niet meer te tellen. Het merendeel kondigt het einde van de globalisering aan en stelt dat we meer in eigen land moeten produceren.

Vaak wordt verwezen naar 1914 toen door de Eerste Wereldoorlog een einde kwam aan een periode van ongekende globalisering. Nationalisme en protectionisme werden versterkt door de goedkope graanimporten uit Amerika. Die veroorzaakten eind negentiende eeuw een agrarische crisis. Volgens sommige historici was uit de hand gelopen globalisering een belangrijke reden waarom het in 1914 helemaal fout ging.

‘Oneerlijke handelsverdragen’

 De afgelopen jaren zwol de oppositie tegen de globalisering wederom aan. Maar door de afnemende handel stagneert de globalisering al jaren. Trump draagt daar actief aan bij. Hij houdt niet van globalisering. Hij moet weinig hebben van ‘oneerlijke handelsverdragen’, en instituten zoals de Wereldhandelsorganisatie die ‘tegen Amerika zijn’. Trump gaat uit van ‘America First’ en startte een handelsoorlog tegen China.

Zijn jongste slachtoffer is de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) die op de hand van China zou zijn en te laat de noodklok heeft geluid. Eerst was China verantwoordelijk voor de chaos in Amerika en nu dus de WHO. Dat Trump door het stopzetten van de financiering aan deze VN-organisatie onder andere de poliobestrijding op het spel zet, boeit hem niet.

Betekent minder globalisering dat we dus productie moeten terughalen naar Europa, het liefst naar Nederland? Hier nu mondkapjes maken is prima en geeft blijk van goed improvisatievermogen. Maar wat moeten we dan echt hier gaan produceren? Wat zijn bijvoorbeeld essentiële producten? Computers? Mobieltjes? Auto’s? Wapens? Voedsel? Medicijnen? Als we voor die laatste categorie minder afhankelijk van China en India waren geweest, zou de gezondheidszorg nu nog duurder zijn. Echte onafhankelijkheid eist dat we hele productieketens, van grondstof tot eindproduct, naar Nederland halen. Als we niet aan grondstoffen kunnen komen, dan heeft dat dus weinig zin.

Bovendien zijn de productieketens van ingewikkelde producten zo complex dat geen land alles kan fabriceren. Volkswagen heeft in de hele wereld 40.000 toeleveranciers en als je ook de toeleveranciers van de toeleveranciers meetelt, dan komt het aantal mogelijk boven de miljoen. Kortom, autarkie is onmogelijk. Zelfs voor voedsel. Eén misoogst en de bevolking sterft.

‘Koop Franse waar’

In Frankrijk heeft iemand geprobeerd om zo lang mogelijk alleen puur Franse producten te kopen. Helaas bestond elk apparaat uit geïmporteerde componenten. Afgezien van wat voedsel bleek de slogan ‘koop Franse waar’ onuitvoerbaar.

Kortom, geïndustrialiseerde, hoogontwikkelde samenlevingen zijn helemaal ingebed in mondiale productieketens. Mondialisering is geen keuze, maar een feit.

Bovendien lijkt China volgens het IMF het beste uit de coronacrisis te komen. Laat dat nu net het land zijn dat op het punt stond de technologierace van 5G, Internet of Things, robotisering en kunstmatige intelligentie te winnen en zijn industrie een enorme boost te geven.

Dat China met de schrik vrijkomt – zoals het IMF verwacht –, versterkt de trend die al tijdens de financiële crisis van tien jaar geleden zichtbaar was: China komt op en het Westen vervalt. Het gevolg daarvan is dat we nog afhankelijker van China worden.

Hoezo, einde globalisering?

Deze column verscheen op 17 april 2020 in Trouw.

Rob de Wijk  is  hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.

In NU.nl ochtendpodcast Dit Wordt Het Nieuws een gesprek met Rob de Wijk, over wat de EU doet in de coronacrisis. En dat is veel meer dan je denkt, maar je ziet het niet in de media.

Het Europees Parlement gaat stemmen over een gezamenlijk plan voor de aanpak van de coronacrisis. De Europese Commissie wil namelijk dat de lidstaten solidair met elkaar zijn. Hoever kan Europa gaan in deze globale aanpak? En wat zou er gebeuren als er niet samengewerkt wordt?

“Het is er op of er onder”, zegt Rob de Wijk. “Als er geen aanpak komt, en de Europese Unie laat dit lopen en is niet in staat om een plan te ontwikkelen voor het uit het slop trekken van de EU, dan zou het wel eens gebeurt kunnen zijn met die Europese Unie. Er staat echt heel veel op het spel op dit ogenblik”.

Luister de hele podcast hier terug.

New paper out now! Download here.

As climate change accelerates and global trade flows become more volatile, European countries grapple with their resource dependencies and try to become more self-sufficient. In light of developments such as the EU Green Deal, the Netherlands continues the path towards closing its consumption and production cycles, aiming to achieve a circular economy by 2050. However, raw material flows and production chains do not stop at the Dutch border. A truly circular economy is a global challenge that requires joint efforts at bilateral and supranational levels.

This report provides a quick scan of the content, direction, and motivations of current circular economy and material resource policies of the Dutch neighboring regions and countries: the European Union, Flanders (Belgium), France, Germany, and the United Kingdom. The analysis also highlights the different interpretations these countries have of the concepts ‘circular economy’ and ‘resource efficiency’, and identifies areas for cross-border cooperation with the Netherlands.

We find that economic security, competitiveness, and climate considerations are the most common drivers of circular economy ambitions in all countries under analysis. While national emphases have previously differed, all countries are now streamlining their circular material resource approaches with the EU, more often than not taking into account entire life cycles. Comparing the countries’ approaches provides useful lessons and takeaways for the Netherlands in improving its current circular economy strategy.

The key takeaways for the Netherlands are the following:

• Further expand cooperation with other countries and position itself as an international player ahead of the curve on circular economy;
• Take producer responsibility into account, and work towards transforming consumption patterns as a whole;
• Further incentivize the private sector toward prioritizing regenerative design and resource reuse in their business models;
• Create a common monitoring and evaluation mechanism for EU countries to better align approaches and track progress.

Download the paper here. 

China steekt niet onder stoelen of banken dat het de machtigste natie van de wereld wil worden. Waar kan Europa op rekenen nu de EU en de rest van de wereld in een recessie verzeild raken? En waarom wil de Amerikaanse president Trump niet langer bijdragen aan de Wereldgezondheidsorganisatie? Rob de Wijk legt het uit, in een interview voor de Universiteit Leiden.

Rob de Wijk, naast hoogleraar bij het Centre for Security and Global Affairs en directeur van de denktank HCSS, ook opiniemaker op het gebied van geopolitiek, denkt niet dat China ineens dolle dingen gaat doen. Het land zal eerder de investeringen die het al doet, intensiveren.

‘Wie de baas van de wereld is, stelt ook de regels vast’, zegt De Wijk. ‘Het westen heeft lang de hegemonie over de wereld gehad. Daardoor hebben ook alle internationale instituties een westers karakter: het IMF, de VN, de OESO en de WHO. Het gaat om vrijheid en democratie, er is een verbod op martelen en op genocide.’ Kenmerkend voor China is dat het geen liberaal kapitalisme kent maar staatskapitalisme, dat het zijn burgers nauwgezet in de gaten houdt en controleert, en geen liefhebber is van andersdenkenden in de samenleving. Dat geeft aan hoe groot de verschillen met het westen zijn.

Veel investeringen van China in landen hebben de vorm van leningen en maken die landen afhankelijk van China, ook in Europa. De Wijk: ‘Economische invloed is ook politieke invloed. Ik denk dus dat we onder invloed van China op den duur in Europa ook meer de kant van de staatsgeleide economie uitgaan.’ De Wijk denkt niet dat China Europa wil ‘koloniseren’, maar een debat over de toekomst vindt hij wel broodnodig. ‘We moeten er in Europa over nadenken hoe we onze economie en waarden willen beschermen.’

Een van de obstakels in de discussie over het behoud van westerse waarden, gesteld dat dat het streven is, is dat landen als Hongarije en Polen zich de autocratische kant uit ontwikkelen. ‘Die vinden het Chinese systeem misschien best okay. De EU kan daar niet veel tegen doen’, zegt De Wijk. ‘In theorie kan men het stemrecht bij de EU ontnemen of een artikel 7-procedure voor uitzetting uit de EU beginnen. Maar dat gebeurt allemaal niet zo snel.’

Europa is te verdeeld om China tegenwicht te bieden, ziet De Wijk. ‘Trump is zeer onbehouwen, maar je kunt niet zeggen dat hij zich door China als een mak schaap naar de slachtbank laat leiden. En dat zal onder Biden, mocht die president worden, niet anders zijn. In de nieuwe wereldorde krijgen de VS en Europa domweg minder invloed. Daar wordt in Europa nog onvoldoende rekening mee gehouden.’

De Wijk houdt nadrukkelijk een slag om de arm. ‘Misschien komt er een tweede virusgolf en stort de hele wereldeconomie in elkaar, inclusief China. Je weet het niet. Ik houd me bij de geopolitieke kennis waar ik nu over beschik en als die verandert, verandert ongetwijfeld ook mijn denken.’

Tekst: Corine Hendriks

Lees het hele, langere interview op de website van de Universiteit Leiden.