Doordat de Nederlandse gasproductie daalt, stijgt de import van minder schoon Russisch gas, schrijven Jilles van den Beukel en Lucia van Geuns in het deze week gepubliceerde rapport The deteriorating outlook for Dutch small natural gas fields.

In 2022 stopt de gaswinning in Groningen. Wat overblijft is de productie uit kleine velden. De voorspellingen voor de toekomstige Nederlandse gasproductie uit deze kleine velden, zoals die nu door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat gebruikt worden, laten een geleidelijke afname zien en komen uit op in 2030 nog steeds ongeveer 10 tot 12 miljard kuub per jaar. Maar is dat realistisch? De productie van gas is de laatste jaren snel afgenomen en de maatschappelijke acceptatie is ook verminderd.

De toekomstige productie uit kleine velden is in prognoses de laatste tien jaar steevast overschat. Blijkbaar zijn gasproducenten in Nederland niet meer in staat ten volle gebruik te maken van de mogelijkheden die de geologie hen biedt. Een relatief hoge belastingdruk in Nederland speelt een rol, maar het grootste probleem zijn de langdurige procedures. Tussen het vinden van een veld en de start van de productie verstrijkt in Nederland nu soms wel twee keer zo veel tijd als in Engeland of Noorwegen.

Het investeringsklimaat voor gasproducenten in Nederland is minder aantrekkelijk geworden dan in veel andere landen. Het aantal putten dat nu geboord wordt is 80 procent minder dan tien jaar terug, terwijl schattingen van de resterende, nog niet ontwikkelde, reserves op een relatief constant niveau bleven.

Het overschatten van de toekomstige productie uit kleine velden is op te lossen. Neem aan dat sommige ogenschijnlijk aantrekkelijke projecten niet worden gerealiseerd of er veel langer over doen dan gepland en pas de prognose aan op de resultaten die de gasproducenten het laatste decennium geboekt hebben. Met die methode komt de schatting van de toekomstige productie uit kleine velden in 2030 slechts op 5 miljard kuub per jaar.

Maar wat als de trend van een verslechterend investeringsklimaat zich verder voortzet? Met de nieuwe Mijnbouwwet zijn procedures meer tijd gaan kosten. Lokale overheden procederen veelal door tot aan de Raad van State, al weten zij dat de kans op succes nihil is. Het afgelopen halfjaar lag een groot aantal projecten, ook offshore, stil vanwege de stikstofproblematiek. De huidige lage gasprijzen maken het voor Nederlandse gasproducenten moeilijker om geld los te krijgen van investeerders of een buitenlands hoofdkantoor. Nederland lijkt het vertrouwen in gasproducenten verloren te hebben. Maar omgekeerd is dat ook het geval.

Er mogen vooral offshore dan wel interessante mogelijkheden zijn voor exploratie, straks zijn er geen geïnteresseerde bedrijven meer om ze aan te boren. In dat geval dreigt de productie onder het kritische volume te komen dat nodig is om de kosten te dragen van een offshore pijpleidingsysteem en kan de offshore productie snel naar nul zakken.

De dalende Nederlandse gasproductie leidt intussen tot een snelle toename van de import van gas. Want onze gasconsumptie daalt helemaal niet. Die neemt zelfs iets toe. In West-Europa wordt energie uit kolen nu in rap tempo vervangen door gas, meer om commerciële dan om politieke redenen: de emissierechten voor kolen, per eenheid opgewekte elektriciteit, zijn hoger dan die voor gas. De sluiting van nucleaire centrales komt daar bovenop.

De afgelopen jaren nam de export van Russisch gas naar Europa toe van ongeveer 140 naar 200 miljard kuub per jaar. De Liquid Natural Gas (LNG) importterminal op de Maasvlakte draait sinds een jaar op volle toeren. Naar onze inschatting zal Nederland in 2030 jaarlijks tussen de 30 en 40 miljard kuub gas gaan importeren.

De totale uitstoot van broeikasgassen, van productie tot consumptie, ligt bij Russisch gas en bij schaliegas uit de Verenigde Staten zo’n 30 procent hoger dan bij Nederlands gas. Als we op EU-niveau het Nederlandse gas door Russisch gas vervangen, dan doet dat de totale vooruitgang die geboekt wordt door een hoger aandeel zon- en windenergie in de Nederlandse elektriciteitsproductie geheel teniet. Maar in de besluitvorming speelt dit tot nu toe geen enkele rol omdat we gefixeerd zijn op nationale emissiedoeleinden.

In Nederland zou daarom een meer actief en efficiënt beleid gevoerd moeten worden om ineenstorting van de Nederlandse gasproductie te voorkomen. Juist ook met het oog op het klimaat. Het terugdringen van de consumptie van gas is zinvol. Het terugdringen van de productie van gas, in een land met weinig methaanlekkages en andere additionele emissies, is dat niet. Zolang wij in Nederland gas consumeren is het zinvol om gas te verbruiken met zo laag mogelijke additionele emissies en ons beleid daarop af te stemmen.

Jilles van den Beukel is geofysicus en energieanalist, Lucia van Geuns is adviseur energie bij The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS). Zij schreven het deze week gepubliceerde rapport The deteriorating outlook for Dutch small natural gas fields. Beiden werkten eerder bij Shell.

Dit artikel verscheen op 27 januari 2020 bij NRC. 

In order to remain on top of the rapid changes in the international environment, the Dutch Ministry of Foreign Affairs and Ministry of Defence have tasked The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) and the Clingendael Institute to conduct research within the framework of the Strategic Monitor, which monitors trends and developments in the international order and presents a risk analysis on the national security of the Netherlands.

The yearly report was presented today to the Dutch Minister of Foreign Affairs, Stef Blok. 

The Strategic Monitor 2019-2020 consists of the summary report “Between Order & Chaos: The Writing on the Wall”, and ten individual research papers. The executive summary of the report is available in English and Dutch. The individual research papers are available in English. 

The title of this year’s report “The Writing on the Wall” is a reference to the warning of impending disaster in the biblical tale of Belshazzar, King of Babylon, described in the book of Daniel. In it, Daniel reads the writing on the wall as a warning to Belshazzar that his days as king were numbered. Sudden, structural change such as the end of Belshazzar’s kingdom is emblematic of discontinuity, a central feature of today’s world. Power is shifting, technological progress is accelerating, rules are changing. The Strategic Monitor seeks to decipher the writing on the wall, describe the key trends as they unfold, and understand how they shape our future.

Please find an overview of the Strategic Monitor 2019-2020 research papers below:

• Conflict in Cyberspace
• Economic Security with Chinese Characteristics
• CBRN Weapons
• Perceptions of Security
• Terrorism in the age of digital technology
• Military Competition in Perspective
• Hybrid Conflict
• In the Eye of the Beholder?
• What World do we live in?
• The Netherlands in the world

The reports can also be accessed through the website of the Clingendael Institute. 

HCSS was op maandag 27 januari 2020 aanwezig bij het werkbezoek van de Vaste Commissie voor Defensie van de Tweede Kamer, die een bezoek bracht aan de Robotics and Autonomous Systems eenheid van de 13e Brigade in Oirschot.

The Hague Centre for Strategic Studies begeleidt het Commando Landstrijdkrachten gedurende twee jaar in de kennisopbouw en het adresseren van diverse kwesties die samenhangen met de materie van onbemande militaire systemen. Naast praktijkdemonstraties op het oefenterrein werd in interactieve workshops de 'state of play' van de invoering en gebruik van onbemande (en op termijn van meer autonomie voorziene) systemen gegeven. Deze informatieve dag liet onder meer zien dat er nog een lange weg te gaan is en dat de invoering zorgvuldig en met samenwerking met vele partijen gebeurt.

Understanding the knowledge-policy nexus in a complex and uncertain world: Opportunities and challenges of the data deluge

Uniquely positioned to bridge the gap between fundamental research and consulting, Think Tanks are the true knowledge brokers. Accumulated across decades, sophisticated knowledge enables the established Think Tanks to explain complex policy developments and forecast future social, political, and economic trends. Transfer of this knowledge makes such Thinks Tanks an invaluable partner to policymakers, corporations, and civil society organizations. However, the data deluge challenges the way Think Tanks achieve their raison d'être. In this webinar, The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) and TMC Asser Institute join forces to discuss the benefits of data-driven methods and tools, the ethical and legal challenges associated with their use, and what it takes to have the Think Tank of tomorrow today. How can young people interested in policy analysis and data analytics prepare themselves for a career in this fast changing field?

This Webinar will be streamed online via Zoom; to register, click here. 

Program

• 15:30–15:35: Welcome remarks by:
  • Laura Birkman MPA (Senior Strategic Analyst, HCSS)
• 15:35-15:55: Navigating the space between analysis and analytics: Presentation of the Cyber Norms Observatory
  • Paul Verhagen MSc (Data Scientist, HCSS)
• 15:55-16:10: The Use of Big Data by Think Tanks: Ethical and Legal Challenges
  • Rebecca Mignot-Mahdavi LL.M (Researcher, T.M.C. Asser Instituut)
• 16:10–16:25: Moderated discussion and interactive Q&A with participants
• 16:25–16:30: Closing remarks

For additional information on the subject, read Rebecca Mignot-Mahdavi’s blog “Using big data for research and policy analysis: how to deal with legal and ethical concerns?”, which you can find on the TMC Asser Institute website here.

New report out now! To read, click here.

Over the last decade, long-term forecasts of Dutch natural gas production in small fields have consistently over-estimated production. The main reason for this is not technical or geological but rather an underestimate of the speed at which the business climate for the Dutch gas industry has deteriorated. Fewer projects than expected materialized; the projects that did materialize took a longer time than expected. Permitting procedures are taking a long time, especially after the introduction of a new mining law. The tax regime is less favorable than in the UK southern North Sea. Local governments often use all the options that the new mining law offers them to delay projects as much as possible.

The current low gas prices make it more difficult for Dutch gas producers to obtain funding. A low case forecast, assuming a further deterioration of the investment climate predicts that by 2030 Dutch natural gas production will have virtually ceased.

With Dutch natural gas consumption expected to be relatively constant over the coming decade, gas imports will rise drastically. Within the EU Dutch gas is, and will be, replaced by Russian piped gas and LNG imports. The total emission of greenhouse gases for imported natural gas is about 30% higher compared to Dutch gas (due to methane leakages and the energy required to transport gas over long distances). On a global scale, this negates all progress that is currently being made by increasing the share of solar and wind in the Dutch power mix.

Authors: Jilles van den Beukel, independent energy analyst (formerly a principal geoscientist at Shell) & Lucia van Geuns

To download the report in PDF format, click here. 

New report out now! To read, click here.

Has the world become more free and secure, or is democracy under attack? 

This report aims to answer the question “what is the state of the world today?”, through the provision of a dispassionate, empirically grounded, multi-dimensional overview of international developments. It analyzes dynamics within the socioeconomic, identitary, connectedness, judicial, political, and security domains to capture dynamics in a world in a state of flux.

For each domain the central question is assessed at the level of the individual, at the state, and at the system levels, on the basis of two indicators: whenever possible, one of these indicators is objective in nature and enquires into the actual state (of equality, freedom, security), while the other is subjective in nature and examines how this state is experienced or perceived by individuals.

Our conclusion? The world faces significant increases in, for instance, armed conflict, combat fatalities and illiberal states’ share of international influence. However, human welfare has improved, as well as interconnectivity and democracy. As always, the state of the world is in flux.

Read the report here.

This report is part of our upcoming Strategic Monitor 2019-2020.

Disclaimer: The research for and production of this report has been conducted within the PROGRESS research framework agreement. Responsibility for the contents and for the opinions expressed, rests solely with the authors and does not constitute, nor should it be construed as, an endorsement by the Netherlands Ministries of Foreign Affairs and Defense.

New report out now! To read, click here.

This short paper outlines the indicators and methods used to establish whether the world has become more equitable and prosperous, more democratic, and more peaceful. It also outlines the indicators and methods used to establish whether identitary issues have become a larger force in the international system, whether lawlessness has increased, and whether the world has become more connected. 

This report is part of our upcoming Strategic Monitor 2019-2020.

Download the report here. 

Disclaimer: The research for and production of this report has been conducted within the PROGRESS research framework agreement. Responsibility for the contents and for the opinions expressed, rests solely with the authors and does not constitute, nor should it be construed as, an endorsement by the Netherlands Ministries of Foreign Affairs and Defense.

Bij Defensie doen ze er alles aan om jonge mensen aan te trekken. Maar hoe kan het dat Defensie zo'n tekort heeft? En waarom zitten jongeren niet om zo'n baantje te springen? Tim Sweijs geeft commentaar bij NOS Stories.

Defensiedeskundige Tim Sweijs van The Hague Centre for Strategic Studies (HCSS) noemt het bekende voorbeeld dat militairen tijdens oefeningen niet met kogels konden schieten. "Ze moesten pieuw, pieuw schreeuwen in plaats van dat ze met oefenkogels schoten."

"En ook de gebouwen en faciliteiten van defensie zijn oud en hard toe aan een opknapbeurt."

Jonge mensen staan niet te springen, hoezo?

Sweijs denkt dat dat komt door al die bezuinigingen. Ook zegt hij dat veel mensen niet weten hoe het er in het leger aan toegaat. "Veel burgers denken aan vechten, tanks, straaljagers en mannen in groene pakken. Maar ze denken niet aan computers, informatie of heel snel en slim opereren in groepen. Terwijl dat ook in het leger gebeurt."

Volgens Sweijs zorgt dat ervoor dat scholieren met een technische opleiding bijvoorbeeld eerder voor een bedrijf gaan werken dan voor het leger. Helemaal nu het goed gaat met de economie. "Dan kiezen mensen veel eerder voor bedrijven dan voor het leger. Draait de economie slecht? Dan gaan mensen wel het leger in." Bijvoorbeeld doordat banen bij andere bedrijven niet meer voor het oprapen liggen.

Lees het hele artikel bij NOS Stories.

HCSS Data Scientist Paul Verhagen was te gast bij Z-Talk op Kanaal Z, om daar te praten over de Amerikaanse presidentsverkiezingen, die dit jaar niet uit het nieuws weg te slaan zullen zijn. Hoe verloopt de horse race naar de benoeming van een nieuwe president? Welke rol spelen de partijen in het politieke stelsel en hoe verhoudt het Congres zich tot de president?

Verhagen is co-auteur van het boek “Het Amerikaanse presidentschap”. Het boek werpt ondermeer een licht op de oorspronkelijk intenties van de Founding Fathers bij de oprichting van de Amerikaanse staat. De burger mocht inspraak krijgen maar ook niet te veel. En dat is niet echt veranderd, volgens de Z-Talk gast Paul Verhagen.

Bekijk de uitzending hier terug.

New report out now! To read, click here. 

Navigating the changing global environment requires first and foremost a keen understanding of changes in Dutch foreign relations. The Dutch Foreign Relations Index (DFRI), developed by HCSS, captures the relationship between the Netherlands and other countries over time through a quantitative measurement of a limited set of important dimensions in international relations. This can subsequently help in identifying potential partners as well as potential adversaries in the pursuit of Dutch foreign policy objectives.

Read the report here. 

This report is part of our upcoming Strategic Monitor 2019-2020.

Disclaimer: The research for and production of this report has been conducted within the PROGRESS research framework agreement. Responsibility for the contents and for the opinions expressed, rests solely with the authors and does not constitute, nor should it be construed as, an endorsement by the Netherlands Ministries of Foreign Affairs and Defense.

New report out now! To read, click here.

This method piece outlines HCSS’ approach to measuring the Netherlands’ position in the world on the basis of other countries’ relevance and compatibility. Relevance considers how much the Netherlands trades with another country, how militarily advanced it is, and how much influence it wields internationally. Compatibility is a reflection of a country’s similarity to the Netherlands when it comes to policy and values. It looks at whether the country has a similar legal system to the Netherlands, enacts comparable trade policies, cooperates with it militarily, and converges with its voting patterns in the UN General Assembly, among others. 

Download the report here.

Disclaimer: The research for and production of this report has been conducted within the PROGRESS research framework agreement. Responsibility for the contents and for the opinions expressed, rests solely with the authors and does not constitute, nor should it be construed as, an endorsement by the Netherlands Ministries of Foreign Affairs and Defense.

Dr. Tim Sweijs gave a lecture on “The Geopolitics of Artifical Intelligence” during the second edition of the Winter Academy on Artificial Intelligence and International Law, at the T.M.C. Asser Institute.

The Winter Academy offers participants foundational knowledge on key issues at the interface of international law and artificial intelligence, and provides a platform for critical debate and engagement on emerging questions. The programme is structured along five themes: Understanding AI, AI for good, AI and armed conflict, AI and responsibility, and AI governance. The Winter Academy includes lectures that address both technical and legal aspects of AI, and will alternate theoretical and more practical perspectives.

The interactive training features over 20 sessions by high-level speakers and includes panel discussions and workshops. For more information on the Winter Academy, please see the Asser Institute website.

Picture credit: Asser Institute

Wij laten ons niet onder druk zetten door Amerika, riepen politici naar aanleiding van het bericht dat president Trump wil beletten dat de Nederlandse regering een exportvergunning aan ASML geeft. De reflexen van de koopman en dominee waren nog springlevend. Nederland is een soeverein land en gaat toch over zijn eigen handelspolitiek? En bij het verstrekken van een exportvergunning moet toch ook de mensenrechtensituatie in China een rol spelen?

Het klonk machteloos, schrijft Rob de Wijk in zijn column voor Trouw. Want de kwestie ASML maakt duidelijk wat Nederland is: een klein land dat technologisch in de hoogste divisie meespeelt, maar zijn eigen lot nauwelijks kan bepalen.

Even terug naar het probleem: ASML is een bijna-monopolist op het gebied van uiterst geavanceerde machines die cruciaal zijn voor de halfgeleiderindustrie. Zonder de machines van ASML is het vrijwel onmogelijk geavanceerde microprocessors te maken die een sleutelrol spelen in de nieuwe industriële revolutie van online apparaten, kunstmatige intelligentie en 5G. Trump ziet dat de kampioen van die nieuwe industriële revolutie de wereld beheerst. Dat deden de Britten in de negentiende eeuw ook na de uitvinding van de stoommachine en de verbrandingsmotor, en de Amerikanen in de vorig eeuw met de ICT-revolutie, waardoor we nu in een gedigitaliseerde wereld leven.

Als China de race van de 21ste eeuw wint, wordt Amerika van de troon gestoten. Vandaar dat Trump een handelsoorlog is begonnen, die zich uiteindelijk vooral richt op techgiganten als Huawei en ZTE. Deze bedrijven zijn cruciaal voor het aanleggen van de economische ruggegraat die de nieuwe industriële revolutie mogelijk maakt. China heeft miljarden in een halfgeleiderindustrie gestoken, maar heeft de ‘extreme ultraviolet light’ lithografiemachine van ASML nodig om op gelijk niveau te komen met de zeer geavanceerde chipfabrikanten in de Verenigde Staten, Taiwan en Zuid-Korea.

Voor Nederland blijven louter slechte opties over

ASML zelf kan nauwelijks onder druk worden gezet. Het bedrijf is monopolist en iedereen die een rol in de technologierace wil spelen, heeft zijn apparaten nodig. Omdat de Amerikaanse wetgever het bedrijf niet kan stoppen, moet een truc worden bedacht. Die truc heet het Wassenaar Arrangement. Dat bepaalt dat een exportvergunning moet worden afgegeven voor technologieën die ook voor militaire doeleinden kunnen worden gebruikt. De technologie van ASML valt daaronder.

Argumenten dat China zich aan de afspraken zal houden, geen militaire toepassingen voor ogen heeft, de intellectuele eigendomsrechten van de technologie respecteert en de machine niet gaat kopiëren, doen er allemaal niet toe. Dit is een keiharde geopolitieke strijd tussen twee grootmachten die de nummer 1 van de wereld willen zijn en zien dat ASML daarvoor belangrijk is. Dus wordt Nederland vermalen in een strijd, waarin de regering alleen maar slechte keuzes kan maken.

Als Nederland een exportvergunning afgeeft, dreigen Amerikaanse sancties tegen andere sectoren, zoals de landbouw. En als we het niet doen, vertroebelt de verhouding met China. Oneerlijk? Wie heeft u ooit verteld dat geopolitiek eerlijk is, en dat ook de kleintjes over hun eigen lot gaan? Welkom in de nieuwe wereldorde, waarin de dominee en koopman werkloos kunnen worden.

De oplossing? Laat Brussel exportvergunningen afgeven. Want de Unie is een speler waarop Amerika én China hun tanden stukbijten.

Rob de Wijk  is  hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug. 

New snapshot out now! To read, click here.

The number of terrorist attacks from the far-right spectrum has increased considerably in the US and Europe over the last decade. Even though awareness on this phenomenon is now gradually rising, scholars, policy makers and security forces have long focused predominantly - and perhaps disproportionately - on Islamist terrorism. This negligence towards other types of terrorist threat is now proving to have vital consequences and obstacles in adequately addressing the current threat stemming from the far-right.

This snapshot by assistant analyst Tara Görder examines these consequences and obstacles by outlining the US’ and Europe’s bias in framing the issue of terrorism in diverging ways, securitizing one (Islamist terrorism) but neglecting the other (far-right terrorism). Legislative differences amongst both types and ambiguous definitions complicate the process of designating terrorism for what it is, conflating far-right terrorism with petty or hate crimes and thereby diminishing their gravity for the public perception. Likewise, prosecution and conviction rates relating to Islamist terrorism are proportionally shown to be much higher than for far-right terrorism.

Weighing the little attention it receives against the current pace at which far-right terrorism is rising, underpins how both the US and Europe seem to lack effective and adequate (legal) tools for holding perpetrators from the far-right (as well as potentially arising terrorist groups/ideologies in the future) accountable.

Download the snapshot by Tara Görder in PDF format here. 

China wil machines kopen die razendsnel en nauwkeurig elektronische chips maken. Het Eindhovense bedrijf ASML produceert de apparaten hiervoor, maar mag ze niet verkopen. De reden? China kan er misbruik van maken, zegt Amerika. Eenvandaag sprak erover met Rob de Wijk.

Het Brabantse bedrijf ASML is marktleider op het gebied van chips die gebruikt worden in smartphones en computers, en daarmee wereldberoemd. In het getouwtrek tussen de VS en China is Eindhoven ineens de spil van een geopolitieke rel. Daarom is het nu tijd dat Europa in actie komt, vindt Rob de Wijk.

Snelle chips om wereldleider te worden

Wat is er aan de hand? ASML is de uitvinder van de extreem ultraviolet licht technologie (EUV), de snelste en meest nauwkeurige chiptechnologie ter wereld. Ook China wil EUV-machines om de snelste chips ter wereld te kunnen maken. "Er is de Chinezen alles aan gelegen om die in handen te krijgen", zegt Rob de Wijk van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies.

Het land heeft de chips nodig om technologisch te kunnen groeien. "China wil het machtigste land van de wereld worden", zegt De Wijk. "Niet door oorlog, maar door handel. President Xi heeft het zelf gezegd: het land moet eerst een technologische grootmacht worden en daarna wereldleider."

Tussen China en Amerika in

Nederland houdt de export van de EUV-machines naar China tegen, omdat de chips ook voor militaire doeleinden gebruikt kunnen worden. Maar volgens De Wijk spelen er nog andere belangen. "Amerika wil niet dat China hen technologisch overtroeft", zegt De Wijk. Daarom houdt het land druk op Nederland om de export tegen te houden.

China dreigt nu met handelsmaatregelen. "Ze dreigen niet alleen, dat doen ze ook. Toen Noorwegen de Nobelprijs aan een Chinese dissident gaf, werd de import van Noorse zalm door de Chinese regering stilgelegd." En ook Amerika dreigt. "In het verleden bijvoorbeeld met handelssancties tegen Nederlandse bedrijven die een pijpleiding voor Russisch gas aanlegden. Nu wil Amerika absoluut niet dat we een exportvergunning voor de chipmachine afgeven."

Europa eerst

Nederland zit klem tussen Amerika en China, maar volgens De Wijk is dat niet nodig. Want nog steeds is de Europese Unie (EU) de tweede economie van de wereld (zelfs zonder het Verenigd Koninkrijk) en daarmee staat Nederland sterk. "Als we als kleine landen blijven onderhandelen met de grootmachten worden we uit elkaar gespeeld."

Volgens De Wijk moet de EU onderhandelen over dit soort contracten en tegeneisen stellen. "Onze bedrijven moeten toegang krijgen tot China en het moet afgelopen zijn met het kopiëren van onze producten. Dan kun je zeggen: 'We raken soevereiniteit kwijt aan Brussel', maar als we niet sterk genoeg zijn verliezen we het uiteindelijk toch."

Bekijk hier de uitzending van Eenvandaag van 21 januari 2020 terug.