Als we niets doen is de EU in 2035 voor 80 procent van de gasimport afhankelijk van Rusland, stelde Raadspresident Van Rompuy na afloop van de Europese top op 21 maart. Tijdens die top heeft hij zijn handtekening gezet onder het politieke deel van het Associatieverdrag met Oekraïne. Dat verdrag was de aanleiding voor de Russische politiek ten aanzien van Oekraïne en de uiteindelijke annexatie van de Krim.
Naar mijn weten is het de eerste maal in de geschiedenis dat een land, Rusland in dit geval, een deel van een soevereine staat, Oekraïne, annexeert omdat dit land een verdrag met een Internationale organisatie, de EU, dreigde te gaan tekenen. Op de achtergrond speelde eveneens een rol dat de pro-Westerse regering van Oekraïne lid van de NAVO zou willen worden. In zijn annexatietoespraak stelde Poetin dat het onaanvaardbaar zou zijn dat de Russische vloot in Sebastopol daardoor op NAVO-grondgebied zou komen te liggen. Daardoor lijkt het als of we in een nieuwe Koude Oorlog zijn terechtgekomen.
Zeker is dat de EU te maken heeft met een zelfbewuste grootmacht met een machtspolitieke president die de door het westen veroorzaakte vernedering van Rusland ongedaan wil maken. Daarmee is in één klap de energieafhankelijkheid van Europa van Rusland een geopolitieke kwestie geworden. Arseny Yatsenyuk, de nieuwe premier van Oekraïne waarschuwde tijdens de EU-top dat Europa met één stem moet spreken om te voorkomen dat Rusland energie als een “nieuw kernwapen” gaat gebruiken.
De roep om minder afhankelijk van gasimporten van Rusland te worden om de kwetsbaarheid van Europa te verminderen is niet nieuw. Die discussie startte toen het Kremlin enkele jaren gelden de gaskraan dichtgedraaide vanwege een prijsdispuut met Oekraïne. Grote delen van Oost- en Midden- Europa merkten toen de gevolgen van de gasboycot. Vlak na het incident sprak ik met Aleksej Miller, de bestuursvoorzitter van Gazprom en vroeg hem wat de gevolgen zouden zijn als Europa de daad bij het woord zou voegen. Mij bleek toen dat hij een dergelijke reactie niet serieus nam, maar wel inzag dat het niet nogmaals zou moeten gebeuren.
Tot nu toe is de EU uiterst terughoudend met sancties, juist om de gasvoorziening geen gevaar te laten lopen. De kans dat de gaskraan toch wordt dichtgedraaid kan echter het ongewilde gevolg van een escalerende crisis zijn. Escalatie is mogelijk als er alsnog een conflict tussen Rusland en Oekraïne en de Krim ontstaat, een burgeroorlog in Oekraïne zelf of een confrontatie langs de grenzen gelegerde Russische en Oekraïense troepen. Als het conflict escaleert, is het vrijwel ondenkbaar dat dit geen gevolgen voor de gastoevoer heeft.
Maar door de annexatie van de Krim zal hoe dan ook de discussie over de energieafhankelijkheid van Rusland niet stoppen. Op termijn lijkt vergaande onafhankelijk van Russisch gas mogelijk als alternatieven worden ontwikkeld zoals de aanleg van de TANAP en Trans-Adriatische pijpleidingen om gas van andere leveranciers zoals Azerbeidjan naar Europa te transporten. Een andere mogelijkheid is dat Amerika gas gaat exporteren en dat er een groter beroep op bijvoorbeeld Noorwegen, Algerije en zelfs Nederland wordt gedaan. Ook is een verdere transitie naar kolen denkbaar. En de milieubeweging zal deze ontwikkeling met beide handen aangrijpen om in hoger tempo te willen vergroenen.
De gevolgen van deze ontwikkeling voor Nederland als gasrotonde kunnen ingrijpend zijn, maar vallen in het niet bij de gevolgen voor Rusland. De studie The Geopolitics of Shale Gas, die ik in mijn vorige column al aanhaalde, constateert dat door vermindering van de energie-exporten, de Russische begroting hard wordt getroffen waardoor het afkopen met subsidies of bijvoorbeeld brandstof sociale onlusten niet langer kan. Dat kan leiden tot instabiliteit en politiek geweld in Rusland, mits Poetin zijn economie op een andere leest weet te schoeien. Maar dat laatste zie ik niet snel gebeuren.
Experts
Related Content
