De grondwet van de Sovjet-Unie behoorde tot de meest democratische van de wereld. Probleempje: de communistische leiders zagen zich als de personifiëring van het volk, wisten wat dat volk dacht en wilde, en hoefden er daarom niet naar te luisteren. Veel westerse populisten hebben daar vandaag de dag ook een handje van.
Die oude grondwet laat zien dat er geen relatie hoeft te zijn tussen wat er op papier staat en hoe een regering zich feitelijk gedraagt. Maar zelden heb ik zoveel mooie woorden over de internationale rechtsorde, internationale instituties en zelfs democratie gehoord als deze week op een conferentie in Moskou. Volksvertegenwoordigers uit tientallen landen werden niet moe het belang ervan te benadrukken.
Toch was een ding duidelijk: ook al blijft het bij woorden, de internationale rechtsorde en de internationale instituties, zoals de Verenigde Naties, lijken onaantastbaar. Dit geldt echter niet meer voor het land dat die wereldorde na de Tweede Wereldoorlog zelf heeft geschapen en daar de afgelopen zeventig jaar de leider van is geweest. President Trump zegt het klimaat-verdrag van Parijs op, wil de Noord-Amerikaanse vrijhandelszone heronderhandelen, moet niets hebben van het Trans Pacific Partnership, start handelsoorlogen met zijn beste vrienden en negeert daarmee afspraken binnen de Wereldhandelsorganisatie, heeft lak aan wat andere landen vinden en investeert grof in defensie. Alles onder het mom van ‘America First’.
Daarmee verwoest hij het weefsel van de internationale betrekkingen. In tegenstelling tot de deelnemers aan de conferentie doet hij niet eens de moeite om de door zijn voorgangers geschapen wereldorde te verdedigen. Dit maakt hem totaal anders dan de stoet van democraten en anti-democraten die ik deze week in Moskou voorbij zag trekken.
Luisterend naar al die volksvertegenwoordigers die zo hartstochtelijk die mondiale waarden verdedigden vroeg ik mij af welk recht westerse landen nog hebben om anderen de maat te nemen. Weinig, denk ik. Hoe moet je gastheer Rusland duidelijk maken dat de annexatie van de Krim landjepik is en volgens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een inbreuk op het internationale recht, als Trump zich zelf niet aan internationale afspraken houdt.
Rusland
In Moskou werd opgemerkt dat de VS zich isoleren van de rest van de wereld. Daar heeft het inderdaad alle schijn van. Landen als Rusland maken gebruik van de ruimte die Trump creëert en zeggen de internationale rechtsorde wel te willen versterken. Dit is deels opportunistisch en hypocriet, maar tegelijkertijd is het hoopgevend dat het gezegd wordt. Ook al is het allemaal eigenbelang. Het internationale recht en de internationale instituties scheppen immers orde en zijn de enige kans om machtige landen, zoals de Verenigde Staten, in toom te houden.
Maar als er meer Trumps komen die de retoriek van de internationale rechtsorde afzweren, zakt de wereld nog verder weg in cynisch eigenbelang en conflict. De hypocrisie wordt dan wat minder, maar de risico’s groter. Dat dit niet gebeurt, geeft hoop en toont de waarde van dialoog aan.
In de wandelgangen in Moskou werd uitgebreid over die wereldorde gediscussieerd. Alleen jammer dat dit zonder Nederlandse parlementariërs gebeurde. Die schitterden door afwezigheid.