Als Tony Blair het zegt, heeft het effect: de donkere dagen van de jaren dertig kunnen terugkeren.
Inderdaad zien we dat de waarden die sinds de Tweede Wereldoorlog een rem op het fascisme waren door opkomend nationalisme worden gesloopt. Sommige nationalistisch-populistische leiders zijn met hun polariserende boodschap van politieke en maatschappelijke rot en hun frontale aanval op ‘anderen’ inderdaad slechts een stap verwijderd van het fascisme. Die stap nemen ze als ze geweld gaan goedpraten of zelfs aanmoedigen. Trump ging die grens bijna over in Charlottesville in augustus 2017. Toen alt-right een demonstratie organiseerde en inreed op een tegendemonstratie waarbij een dode viel, weigerde hij de extreemrechtse betogers te veroordelen.
Blair hoopt dat burgers erachter komen dat het afbreken van waarden, trans-Atlantische samenwerking en vrijhandel niet werkt, zodat de populisten aan hun einde komen. Ik help het hem hopen. Helaas is de kans groot dat tegen de tijd dat de mensen hier achter komen, zij hebben ingestemd met de transformatie van hun land in een hele of halve dictatuur. Zie de verkiezingsoverwinning van de Turkse president Erdogan van afgelopen weekeinde.
Als we met zijn allen vinden dat het niet zo ver mag komen, dan moeten we erkennen dat twee waardensystemen botsen. Het waardensysteem van Blair is gebaseerd op democratische omgangsvormen: respect voor het algemeen belang en andersdenkenden, je gelijk krijgen door te overtuigen, redelijkheid en compromisbereidheid. En respect voor waarden die de maatschappij ordenen en de basis zijn van onze beschaving.
Eigen gewin
De aanval wordt ingezet door leiders als Trump, Orban en Salvini die geen compromissen willen, politiek als een zero-sum game zien, sarren en ontregelen en dat ook nog eens als spel zien. Het zijn leiders die niets ophebben met overleg en redelijkheid, maar hun zin willen doordrukken. Ze willen niet overtuigen, maar dwingen. En ze hebben niets op met het algemeen belang. Hun macht ontlenen ze aan hun electoraat dat ze zeggen te bedienen, maar in werkelijkheid misbruiken voor hun eigen politiek gewin.
Het oproepen van een beeld van gruwelijke bedreigingen als tsunami’s van immigranten en terroristen maakt het dictators in spe mogelijk zich als redder van het vaderland op te werpen en, net zoals de Turkse leider Erdogan, de macht definitief te pakken. Inderdaad, zoals Blair vreest, op een manier zoals we dat in de jaren dertig hebben gezien.
Wat doe je er tegen? Ten eerste zorgen dat de burgers van je land zich veilig voelen en meedelen in de welvaart. Ten tweede, aan populisten grenzen stellen en die handhaven. Wil Trump exportheffingen opleggen? Niet onderhandelen, maar met eigen importheffingen keihard terugslaan. Wil Orban geen vluchtelingen opnemen? Niet onderhandelen, maar zonder hem een oplossing zoeken en Hongarije korten op Europese subsidies. Wil Polen het rechtssysteem om zeep helpen? Idem dito.
Dit alles staat haaks op de gangbare democratische praktijk en kan betekenen dat we een kern-unie met gelijkgestemde landen overhouden. Maar de kans is groter dat die nationalistische populisten overstag gaan als ze er achter komen dat hun gebral tot niets leidt en dat de prijs te hoog is.
De colum van Rob de Wijk is wekelijks terug te lezen in Trouw!
Experts
Related Content
