Niet lang voor de val van de Berlijnse Muur maakte ik met Philippe Scheltema een van mijn laatste reportages voor het VPRO-programma ‘Eurobureau’. In Oost-Berlijn filosofeerden we over de toekomst van het rommelende Warschaupact en constateerden we dat die Muur binnenkort zou kunnen vallen. Misschien wel binnen vijf of tien jaar, schatte ik in. Ik nam mij later voor nooit meer zo’n voorspelling te doen.
Een paar weken voor de val van de Muur maakte ik tot afgrijzen van veel VPRO-luisteraars de overstap naar het ministerie van Defensie. Minister Bolkestein en zijn opvolger Ter Beek, beiden veelgevraagd in Eurobureau, waren tot het inzicht gekomen dat de wereld ging veranderen en dat dit gevolgen voor Defensie moest gaan hebben. Of ik een rol in het veranderingsproces zou willen spelen.
Vrij vlot na mijn aantreden voorspelde ik op een vraag van een journalist dat het plausibel was dat er als gevolg van de chaos in Oost-Europa binnenkort ergens een oorlog zou uitbreken. De Kamer stond op zijn achterste benen en de minister moest uitleg geven. Het kon toch niet zo zijn dat een ambtenaar oorlog voorspelde, terwijl de politiek juist enthousiast het vredesdividend aan het innen was?
Ontwrichting
Ter Beek meldde de Kamer dat ik verkeerd was geïnterpreteerd, maar kort daarna brak de oorlog in Joegoslavië uit. Logisch, want revoluties, zoals die van 1989, gaan altijd gepaard met ontwrichting, en dus conflicten. Terugkijkend is het een wonder dat er toen niet meer conflicten zijn losgebarsten. Hoe dan ook, ik realiseerde mij ineens hoe de politiek functioneert: door de val van de Muur was de vrede uitgebroken, en kon ongebreideld op Defensie worden bezuinigd. Dissidente meningen worden dan niet op prijs gesteld.
Het Europese bezuinigingsvirus bleek hardnekkig en leidde decennialang tot het volstrekt ontkennen van de realiteit en de gevolgen van het eigen handelen. Deze houding bleek mede de oorzaak te zijn van de huidige crisis met Rusland. De realisten hebben het de afgelopen kwart eeuw afgelegd tegen de idealisten, die de uitbreiding van de Navo en de EU er doorheen jasten, ten koste van Rusland, en de euro invoerden zonder over een politiek unie na te denken.
Maakbaarheidsideaal
Het westerse maakbaarheidsideaal werd met naïeve onbezonnenheid op allerhande crises toegepast, waardoor er meer doden vielen tijdens de zogenaamde vredesoperaties dan in het conflict dat de aanleiding voor die operatie was. Wat heeft 25 jaar Muur opgeleverd? Vrijheid en meer welvaart in Oost-Europa en een nieuwe confrontatie met Rusland.
In West-Europa heeft de welvaartsgroei van na de val van de Muur decadente, naïeve samenlevingen opgeleverd die de rauwe realiteit van de nieuwe wereld ontkennen. Libië en Mali zijn naar de achtergrond verdrongen, de kwestie Oekraïne is verengd tot de MH17 en de annexatie van de Krim en een mogelijke opdeling van Oekraïne worden als feiten aanvaard.
IS is vandaag de dag even trending topic. En dat terwijl Rusland bezig is de vernederingen van na de val van de Muur recht te zetten, en Moskou een conflict met de Navo niet uitsluit. En in Oost-Europa vragen ze zich af wat er van de solidariteit van 25 jaar geleden is overgebleven.
De column van Rob de Wijk verschijnt wekelijks in Trouw.
