Militaire Courant | Luchtverdediging en de Oorlog in Oekraïne

In elke editie van de Militaire Courant publiceert HCSS een artikel over een recent onderzoek. Deze keer: Frederik Mertens over luchtverdediging (MC).

Waar is de Russische luchtmacht?

Eén van de grote verrassingen van de oorlog in Oekraïne is de ‘afwezigheid’ van de Russische luchtmacht. Zowat alle analisten – inclusief de schrijver – gingen er aan het begin van de oorlog van uit dat de Russische luchtmacht eerst de Oekraïense luchtverdediging zou neutraliseren om vervolgens de Oekraïense luchtmacht te vernietigen. Zo had Rusland luchtsuperioriteit kunnen verwerven. De Russen hadden dan met luchtaanvallen diep in het achterland het Oekraïense leger kunnen verlammen en directe luchtsteun aan de Russische pantserspitsen kunnen bieden. Maar de Russische luchtmacht lijkt te schitteren door afwezigheid. Wat is er aan de hand?

Kennis en vaardigheid tegen superieure technologie en massa

Nu blijkt dat de Russen eind februari en begin maart toch geprobeerd hebben om de Oekraïense luchtverdediging uit te schakelen, maar dat de schreeuw om hulp van het Russische leger voor Kiev ervoor gezorgd heeft dat de Russische luchtmacht te snel de focus op directe luchtsteun heeft gelegd.

Hierdoor konden de Oekraïners hun luchtverdediging herorganiseren met een nadruk op mobiliteit en survivability. Omdat de Russen toen op middelgrote en grote hoogtes alsmaar meer aanvalsvliegtuigen begonnen te verliezen aan de mobiele Buk-systemen, moesten ze wel lager gaan vliegen. Maar laag vliegen maakte Russische vliegtuigen kwetsbaar voor draagbare luchtverdedigingsraketten zoals de door Nederland geleverde Stinger. Gezamenlijk liepen de verliezen zo hoog op, dat de Russische luchtmacht nauwelijks nog durft om binnen het bereik van de Oekraïense luchtverdediging te komen.

De Oekraïners kunnen zo het gebruik van hun luchtruim door Russische vliegtuigen grotendeels voorkomen: Air Denial.

Dit hebben de Oekraïners voor het grootste deel met oudere versies van Russische wapens tegen een overmacht klaargespeeld. Het hielp dat de Russen slecht gecoördineerd waren. Zo verblindden de Russische stoorzenders tijdens de aanval op Kiev niet alleen de Oekraïense luchtverdedigingsradars, maar ook hun eigen communicatieapparatuur. De Russen moesten toen een keuze maken tussen het blijven neutraliseren van de radars of met elkaar kunnen communiceren en kozen het laatste. Maar dat hielp de Oekraïense luchtverdediging weer om erboven op te krabbelen.

Systeem tegen Systeem

Ondertussen hebben de Oekraïense jachtvliegtuigen het moeilijk. Toen tijdens de eerste chaotische dagen de Oekraïense luchtverdediging was geneutraliseerd moesten de oude Oekraïense MIG-29’s en SU-27’s het tegen een overmacht van veel modernere Russische SU-30’s, SU-35’s en MIG-31’s opnemen, terwijl ze tegelijkertijd rekening moesten houden met het dodelijke Russische S-400 luchtverdedigingssysteem. Dat kan tot ver achter de frontlijn Oekraïense vliegtuigen op grote en middelgrote hoogtes neerschieten. Dus moeten de Oekraïners laag vliegen  en hebben de hoogvliegende Russische jagers met hun moderne beyond-visual-range raketten met actieve radargeleiding een beslissend voordeel: ze kunnen Oekraïense vliegtuigen aanvallen lang voordat ze zelf aangevallen kunnen worden.

Nu is een soort negatieve balans in de lucht ontstaan: Mutual Air Denial. De Oekraïners lopen enorme risico’s als ze hun vliegtuigen tegen het door de Russische luchtmacht en luchtverdedigingssystemen beschermde Russische leger inzetten Maar de Russen kunnen hun luchtoffensief alleen maar volhouden met hun alsmaar verder slinkende arsenaal aan ballistische en kruisraketten –van die kruisraketten worden trouwens aanzienlijke percentages neergeschoten. Hoe veel pijn dit raketoffensief ook doet, de impact is veel minder groot dan wat een grootschalig en volgehouden luchtoffensief door vliegtuigen kan bereiken.

Gezien de krachtsverhoudingen is Mutual Air Denial feitelijk een Oekraïense overwinning en meer dan we eind februari hadden durven hopen.

Blijf altijd nadenken

Moderne luchtverdediging is een gevecht van een systeem tegen een systeem: niemand ontsnapt er aan. Dat betekent dat elke eenheid en soldaat hier ook zijn rol in heeft. Want om je luchtverdediging een goede kans te geven, moet je de vijand zo min mogelijk doelen bieden. Een foto van je kameraden op sociale media zetten kan de tegenstander al genoeg informatie geven om een dodelijke aanval uit te voeren. Dekking, camouflage, verspreiding en mobiliteit zijn voor alle eenheden cruciaal om luchtdreiging te overleven, zelfs ver achter de frontlinie. Want ook Nederlandse troepen zullen in de toekomst rekening moeten houden met luchtaanvallen. Goedkope wapens als de Iraanse Shahed-136 drones zijn dan niet zo gevaarlijk als HIMARS raketten of JDAM geleide bommen, maar als je er geen rekening mee houdt zijn ze even dodelijk.

Net als de Oekraïners zullen we altijd onze hersens moeten gebruiken.

Dit artikel werd oorspronkelijk in de Militaire Courant van December 2022 gepubliceerd.

Cover image: SU-34, WikiMedia Commons

Over de auteur: Frederik Mertens, Strategisch Analist bij HCSS, schreef onder andere mee aan ons rapport “Surviving the Deadly Skies: Integrated Air and Missile Defence 2021-2035” en werkt aan het vervolgonderzoek.