Een groeiend deel van de Europese burgers is vervuld van diepe haat jegens de EU. Dat is een oncontroleerbare, ondemocratische moloch die de soevereiniteit van de landen uitholt en een neoliberaal bezuinigingsbeleid oplegt.
Wie bijvoorbeeld de commentaren op mijn columns op internet leest, merkt hoe geëmotioneerd het debat wordt gevoerd. Reageerders zijn boos en teleurgesteld, hebben aversie tegen alles wat met Brussel te maken heeft en ze keren zich af van ‘de elite’. Het is opmerkelijk dat nooit gesproken wordt over de risico’s voor onze welvaart en veiligheid die door de afbraak van de EU en de euro ontstaan.
Inmiddels kent elke lidstaat van de Unie wel een partij die tegen de elite opstaat en korte metten met de terreur van Brussel wil maken. Alexis Tsipras, Pablo Iglesias, Marine le Pen en Beppe Grillo; ze spelen allemaal in op de onvrede en ze zijn allemaal succesvol.
Zondebokken
Gebrek aan solidariteit is wat al die partijen delen. Populisten in het zuiden van Europa vinden dat het noorden niet solidair is en eisen een einde aan de door Brussel gedicteerde bezuinigingspolitiek. Populisten in het noorden eisen dat er geen geld meer naar het zuiden gaat en eisen een einde van die Brusselse bezuinigingspolitiek omdat ze er dan zelf beter van denken te worden. Veelal worden zondebokken aangewezen, variërend van moslims tot bankiers. Zij zijn met de elite verantwoordelijk voor het lijden van de burger.
De grote vraag is waarom dit soort 21ste-eeuwse revolutionairen zoveel aanhang krijgt. De belangrijkste verklaring is de nieuwe fase waarin de mondialisering is gekomen. De afgelopen tien jaar is de wereld ingewikkelder geworden. Het westerse machtsverval is evident. De financiële crisis heeft de welvaart aangetast. Opkomende landen als China zijn nadrukkelijker op het wereldtoneel aanwezig.
Landen als Rusland maken gebruik van de westerse zwakte en bezetten de Krim. De dramatisch toegenomen onveiligheid als gevolg van de Arabische opstanden en het jihadisme voeden ook de perceptie dat die snel veranderende wereld steeds onveiliger wordt. Het gevoel geen grip meer op veiligheid en welvaart te hebben wordt versterkt door de ingewikkeldheid van de netwerkmaatschappij waarin wij leven.
Geen ijkpunten
Elk houvast is verdwenen. En met het verzwakken van de invloed van godsdienst en het verdwijnen van de ideologie uit het politieke en maatschappelijke discours zijn ook de morele ijkpunten verdwenen. Een losgeslagen maatschappij houdt vast aan het bekende. Zeker voor wie hard is getroffen door de financiële crisis blijft er dan weinig anders over dan extreem te stemmen. Er valt toch niets meer te verliezen.
Ik vind deze situatie met de dag zorgwekkender worden. In een stuurloze maatschappij wordt het redelijke midden door extreme partijen verpulverd en wordt het aanpassingsvermogen aangetast. Want extremen willen allemaal wat anders.
Burgers in heel Europa zetten zo alles op het spel dat de afgelopen jaren bepalend voor onze veiligheid en stabiliteit is geweest. Dat is precies het tegenovergestelde van wat de oprichters van de voorloper van de Unie ooit beoogden.
De column van Rob de Wijk verschijnt wekelijks in Trouw.
Experts
Related Content
