Een maand geleden lekten geheime documenten uit, die via de website The Intercept bij The New York Times terecht kwamen. Uit de documenten bleek dat generaal Soleimani bezig was landen als Libanon en Irak tot kolonies van Iran te maken. Aanhoudende protesten in die landen gingen niet alleen over economie en corruptie, maar ook over de toenemende Iraanse invloed. Mahdi, de pro-Iraanse premier van Irak, werd daardoor gedwongen tot opstappen. Dit was een overwinning voor de demonstranten en een nederlaag voor Iran.
De ayatollahs in Teheran kwamen ook tot de ontdekking dat het koloniseren van die landen zinloos is, als er geen middelen zijn om dat land weer op te bouwen. Door nieuwe Amerikaanse sancties raakte het land zodanig economisch in het slop, dat daarvoor geen geld meer was. In Iran zelf gingen mensen de straat op om te protesteren tegen de slechte economische omstandigheden. Het bedreigde regime greep hard in en doodde 1500 betogers.
Daad van zelfverdediging
Dat dit alles de positie van Amerika versterkte, hoeft geen betoog. Maar in plaats van dit proces van Iraanse verzwakking zijn loop te laten, besloot president Trump om Soleimani te doden. Voorlopig lijken Amerikanen zich hiermee in de voet te hebben geschoten: de positie van Iran in Irak en die van de ayatollahs in Iran zijn verstevigd; het Iraakse parlement wil dat de Amerikaanse troepen vertrekken en in het land dreigt een burgeroorlog; de terreurbeweging Islamitische Staat wacht af hoe het van deze chaos gebruik kan maken.
Omdat dit allemaal kon worden voorzien, is het mij een raadsel waarom Soleimani dood moest. Mijn verbazing wordt alleen maar groter als ik naar de verklaringen kijk die de Amerikanen zelf geven. Volgens het Pentagon was dit een daad van zelfverdediging en herstel van de afschrikking, omdat Soleimani aanvallen tegen Amerikanen in Irak voorbereide. Vier dagen later verklaarde de minister van buitenlandse zaken Pompeo dat Soleimani Amerikaans bloed aan zijn handen had en moest gaan. Trump nam deze verklaring over. Daarmee varieerden de verklaringen van mogelijk legale zelfverdediging tot een illegale moord.
Provocerende aanslagen
Hoe nu verder? Inmiddels heeft Iran de dood van Soleimani vergolden met een beperkte aanval op Amerikaanse bases in Irak. Beide partijen zeggen niet te willen escaleren, maar dat zegt niets. De oorzaak van deze crisis is immers niet opgelost: het eenzijdig opzeggen door Amerika van de Iran-deal en het opleggen van sancties. Irans opties zijn niet veranderd. Het sarren van Amerika heeft tot nu toe goed gewerkt. De provocerende aanslagen op Amerikaanse bases van eind december waren de directe aanleiding van de jongste escalatie en ondermijnden de positie van de VS.
De andere optie is de ontwikkeling van een kernwapen, waardoor de positie van Iran in één klap verandert. Amerika moet Iran dan even serieus gaan nemen als Noord-Korea. De aankondiging dat Iran zich geen restricties meer oplegt, is een logische stap. Daardoor komt een Iraanse atoombom in het zicht. Amerika kan daaraan weinig doen.
Keer op keer vraag ik mij af waarom leiders acties ondernemen, die een voorspelbaar averechts effect hebben. Ook nu zal het wel weer een combinatie van zelfoverschatting en ultrakortetermijndenken zijn.
Column van Rob de Wijk, 10 januari 2019, Trouw
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees al zijn columns hier terug.
