Volgens de Britse minister van Buitenlandse Zaken is Trump een ‘vrouwen hatende, neonazistische sociopaat’, maar na zijn verkiezingsoverwinning feliciteerde hij hem hartelijk en had hij alle vertrouwen in de speciale band tussen beide landen. President Macron liep in de VN in 2018 leeg over Trumps nationalisme, protectionisme en onbeschoftheid. Maar vorige week was Macron er als de kippen bij om hem te feliciteren.
Ik ben ervan overtuigd dat deze leiders door Trump op hun weinig vlijende kwalificaties zullen worden afgerekend. Dat verergert het probleem voor het geopolitiek stuurloze en nalatige Europa. Want de afgelopen jaren hebben we ons in slaap laten wiegen met het idee dat we op Amerika kunnen blijven rekenen. We zagen Trump als een aberratie, maar zagen niet dat Biden mogelijk de laatste stuiptrekking van het Amerikaanse liberalisme kan zijn. We negeerden de kracht van het Trumpisme, dat ik in mijn column van december 2020 vergeleek met het Peronisme van de Argentijnse leider Juan Perón. Deze maakte in de jaren dertig in Italië kennis met het gedachtegoed van Mussolini.
Perón schurkte net als Trump tegen het Italiaanse fascisme aan, wat iets anders is dan Hitlers nazisme. Het Trumpisme had al veel kenmerken van die Italiaanse stroming: nationalisme (America First), extreem conservatisme, autoritair leiderschap en machtsvertoon, legitimering van geweld, afwijzen van de rechtsstaat (deep state) en steun van een ontevreden middenklasse die met propagandatechnieken tot het juiste gedrag wordt gedwongen.
Op zoek naar een verlosser
Net als toen, kan deze autoritaire stroming rekenen op steun van een aanzienlijk deel van de bevolking. Dat is niet vreemd, omdat velen zich in hun bestaanszekerheid in een snel veranderende wereld bedreigd zien. Zij zijn op zoek naar een sterke man, een verlosser. Het maakt niet uit of die de democratie opzij zet. Als er maar resultaat wordt geboekt. Dat dan de rechtsstaat sneuvelt is ook geen probleem. Dit is inmiddels overigens geen typisch Amerikaans fenomeen. Ook in Nederland zagen we de aanval op de rechtsstaat, bijvoorbeeld met de discussie over een crisisnoodwet voor immigratie.
Het verschil tussen Trump 1 en 2 is dat er een steeds duidelijker ideologie onder ligt. Zijn toenmalige ideoloog en strategisch adviseur, de nationalistische racist Steve Bannon, deed een eerste poging. Hij propageerde de superioriteit van het blanke ras en de joods-christelijke cultuur, verwierp ‘islamitisch fascisme’ en wilde de vernietiging van het hele establishment om daarna een betere wereld te kunnen opbouwen.
De hele bureaucratie vervangen
Nu zijn het techondernemers als Curtis Yarvin en Peter Thiel waar aankomend vicepresident J.D. Vance dol op is. Zij willen hun ideologische tegenstanders in isoleercellen opsluiten, aldus een artikel in The New Republic, en pleiten voor een dictatuur. Vance echoot hun denkbeelden: de overheid moet ‘gedenazificeerd’ worden; ontdaan van tegenstanders. Trump kan voorts putten uit Project 2025, 900 pagina’s met aanbevelingen die de macht van de president moeten uitbreiden: de hele bureaucratie moet worden vervangen door gelijkgestemden en alle checks and balances moeten uit de Amerikaanse politiek verdwijnen. Het resultaat is een autoritair geregeerd land waar iedereen zich aan conservatieve waarden moet houden: een soort Rusland of groot Hongarije.
Die ideologische coherentie maakt Trump 2 in potentie revolutionair en gevaarlijker, ook omdat radicaal-rechtse krachten in Europa zich eraan zullen laven.
Rob de Wijk, Trouw, 14 november 2024
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
