De overreacties van Poetin op de vreselijke aanslag op de concerthal in Moskou en die van Netanyahu op de afgrijselijke aanslag van 7 oktober 2023 laten zien hoe leiders de gevangenen van hun eigen retoriek kunnen worden.
Poetin wees na de aanslag onmiddellijk naar Oekraïne. Later zou IS erachter zitten. Vervolgens kwam FSB-baas Bortnikov met de ongefundeerde claim dat de inlichtingendiensten van de Amerikanen, Britten en Oekraïners de aanslag zouden hebben gefaciliteerd, ook al had zijn dienst naar eigen zeggen net IS-strijders opgepakt.
Aan de kwaliteit van die dienst en het oordeelsvermogen van Poetin moet inmiddels sterk worden getwijfeld. Ik ben de enorme inschattingsfout dat de Oekraïense bevolking de Russen op 24 februari 2022 met bloemen en toetertjes zou ontvangen niet vergeten. Begin maart negeerden zij de waarschuwingen van de Amerikaanse inlichtingendienst dat deze aanslag eraan zat te komen, terwijl ook de FSB aanwijzingen had.
Niet handelen op aanwijzingen ondermijnt Poetins positie, behalve als hij Oekraïne en het Westen de schuld kan geven. De vraag wie erachter zit, is belangrijk omdat Poetin een reputatie hoog te houden heeft als het gaat om represailles. Tegen wie zal hij nu keihard optreden? Tegen IS? De Tadzjieken, die met de daders in verband werden gebracht? Tegen Oekraïne? Of het Westen? Doordat Poetin bezeten van het Westen en Oekraïne is, wordt een oorlog met de Navo bijna onvermijdelijk.
Netanyahu zwemt in dezelfde fuik als Poetin
In diezelfde fuik zwemt nu ook de Israëlische premier Netanyahu. Ook hij trekt zich weinig aan van de rest van de wereld en is bijna bezeten van Gaza. Herhaaldelijke verzoeken van president Biden om zich in te houden werden genegeerd. De schok kwam echter toen Amerika zich afgelopen maandag onthield van stemming waardoor de VN-Veiligheidsraad een bindende resolutie aannam die Israël verplicht de strijd te staken. Daarop ontstak de premier in woede en sprak over verraad. Met zijn gedrag verspeelt Netanyahu in grote delen van de wereld het laatste restje sympathie. Zijn gedrag wordt, net als bij Poetin, gekenmerkt door anderen de schuld te geven. Nu Biden zich tegen hem keert, kan hij zeggen dat de Amerikaanse president hem van de overwinning afhoudt terwijl hij, Netanyahu, zich inzet voor de veiligheid van Israël.
Maar er is meer. De inschatting is dat de Israëlische premier na een wetswijziging van maart 2023 moeilijk veroordeeld kan worden voor de beschuldigingen van fraude, corruptie en omkoping. Wordt hij de held van de oorlog, dan zou er een situatie kunnen ontstaan dat hij ook na zijn premierschap het tij weet te keren en uit de gevangenis blijft. Biden ontneemt hem nu die kans.
Beide leiders hebben zich met hun retoriek buiten de beschaafde wereld geplaatst en zich in een positie gemanoeuvreerd waarin ze feitelijk geen speelruimte meer hebben voor het vinden van constructieve oplossingen. Entrapment heet dat in het jargon. Dat is helaas een veel voorkomend fenomeen waardoor landen bij oorlogen betrokken raken en uiteindelijk onderuitgaan.
De Israëlische krant Ma’ariv omschreef Netanyahu’s gedrag daarom als ‘geschift’. De krant Ha’aretz scheef dat hij de man ‘van vernietiging’ is geworden en zijn land in gevaar brengt. Precies dat doet ook Poetin.
Rob de Wijk, Trouw, 29 maart 2024
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
