Nee, de situatie in het Midden-Oosten zou niet escaleren naar een mondiaal conflict, zei deze week de Amerikaanse veiligheidsadviseur Jake Sullivan. Hij sprak geruststellende woorden tijdens het World Economic Forum, waar wereldleiders, ceo’s en maatschappelijke organisaties jaarlijks bijeen komen. Maar de angst voor onbeheersbare escalatie was duidelijk voelbaar.
Een grote oorlog ontstaat niet als keuze. Dat weten de Amerikanen als geen ander. Die hadden geen trek in oorlog, maar werden wel de Eerste en Tweede Wereldoorlog ingezogen. Dat is onvermijdelijk in een wereld die gebouwd is op bondgenootschappen.
We zien nu een verontrustende vergelijkbare dynamiek, die aangejaagd wordt door anti-amerikanisme en onverantwoord gedrag. Deze dynamiek verklaart waarom volgens de organisatie Open Doors de vervolging van christenen in onder andere Iran, Afghanistan en Jemen explosief is gestegen.
Grootmachten verzetten zich niet tegen escalatie
Het verklaart ook waarom Iran raketaanvallen uitvoerde op doelen in Syrië, Irak en Pakistan. Dat dit bijdraagt aan escalatie snapt iedereen. Het zou mij niet verbazen als de ayatollahs overmoedig zijn geworden en blind van haat denken dat de Amerikaanse macht op zijn retour is, dat er daarom geen grote tegenreacties komen. Of, escalatie interesseert deze ayatollahs niet.
Dat geldt in ieder geval voor de door Iran gesteunde Houthi-rebellen in Jemen. Ondanks de Amerikaanse aanvallen op hun commandoposten, drone- en raketbases gaan zij onverdroten door met aanslagen op schepen waardoor de wereldeconomie steeds harder geraakt wordt.
De escalatie die nu zichtbaar is, komt doordat de grootmachten zich daar niet tegen verzetten. Dit is allang geen interne strijd meer die beperkt blijft tot het Midden-Oosten. Hier staan China, Rusland en Iran tegenover het Westen onder leiding van de ‘Grote Satan’ Amerika.
Hoe meer Amerika klem zit, hoe beter
Die landen ruiken hun kans nu Amerika zowel door de oorlog in Oekraïne als die in het Midden-Oosten steeds verder in het defensief wordt gedrukt. Hoe meer Amerika in de klem zit, hoe beter het is. Zo moet hun gedroomde rechtvaardige, multipolaire wereldorde dichterbij komen.
De haat ten opzichte van Amerika beperkt zich overigens niet tot deze landen. Ook op X, voorheen Twitter, wordt het narratief van een kwaadaardige supermacht die verantwoordelijk is voor alle onheil in de wereld, klakkeloos overgenomen.
De X’ers zijn daarmee instrument in de grotere strijd die Rusland en China voeren en die zij in het Midden-Oosten aan Iran hebben gedelegeerd. Dit land besteedt het vuile werk vervolgens weer uit aan strijdgroepen in Gaza, Syrië, Libanon, Irak en Jemen.
Amerikaanse aanpak zou doodlopende weg kunnen zijn
Mijn conclusie is dat China, Rusland en Iran geen constructieve rol willen spelen en de escalatie bewust aanjagen. Wat Sullivan ook zegt, de enige mogelijkheid om een catastrofale escalatie te voorkomen is het beëindigen van de strijd tussen Hamas en Israël.
Ooit zal dat gebeuren, maar daarvoor lijkt het nu te vroeg. Want de Amerikanen weten dat de dreiging voor Israël alleen de kop in kan worden gedrukt als de militaire infrastructuur van Hamas is gesloopt. Daarom dringen de Amerikanen niet aan op een staakt-het-vuren, maar op Israëlische terughoudendheid.
Maar die aanpak zou wel eens een doodlopende weg kunnen zijn. Dan rest nog één optie. Om een mondiaal conflict te voorkomen zou Amerika dan geen andere keus hebben dan de handen van Israël af te trekken.
Rob de Wijk, Trouw, 18 januari 2024
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
