De radicaal-rechtse reacties op de verkiezing van Donald Trump waren te verwachten. “Stop nooit, blijf altijd vechten en verkiezingen winnen”, riep de leider van de grootste partij in de Tweede Kamer. “De toekomst ziet er rooskleurig uit”, vond FvD-fractievoorzitter Baudet.
Soortgelijke vreugde-uitingen waren er ook in de ons omringende landen.
Of de toekomst er rooskleurig uitziet valt te betwijfelen. Want Make America Great Again betekent niet dat Trump zijn knuffelaars in Europa zal sparen. De ING-bank vreest voor een recessie als Trump daadwerkelijk importheffingen oplegt.
Inmiddels is duidelijk dat radicaal-rechts de lading niet meer dekt. Het gaat hier niet om de oude tegenstelling tussen rechts-conservatief en links-progressief. Want de daden en plannen van radicale leiders zijn feitelijk aanzetten tot revolutie, te vergelijken met de opkomst van het communisme van pakweg honderd jaar geleden.
Democratie verworpen
Ook toen werd ingespeeld op de grote onvrede onder delen van de bevolking. Nu gaat het niet om klassenstrijd, maar om problemen die niet worden opgelost. Daarmee wordt impliciet de democratie verworpen met zijn trage besluitvorming en compromissen. Inderdaad lukt het democratieën pas om grote problemen aan te pakken als de wal het schip keert. Je ziet bijvoorbeeld nu al aankomen dat Poetin onze veiligheid en welvaart wil saboteren met aanvallen op de energievoorziening of het internetverkeer.
Maar een programma om de weerbaarheid van de Nederlandse burger te vergroten ontbreekt. Achter de schermen wordt veel gedaan, maar dat is zinloos als weerbaarheid geen gezicht heeft. Premier Schoof, de deskundige bij uitstek, moet hier een stap naar voren doen. Zo niet, dan klinkt later het verwijt dat we niet gewaarschuwd zijn, en zal radicaal-rechts de onvrede aangrijpen om in naam van veiligheid onze vrijheid te beperken.
Dit past in wat Trump en zijn Europese collega’s voor ogen hebben: de ontmanteling van de rechtstaat en de vorming van een autoritaire democratie naar Hongaars voorbeeld. Politieke tegenstanders worden zo vijanden; Trump wil ze in de bak gooien. Vandaar dat deze politici ook niets hebben met verdraagzaamheid ten opzichte van groepen die niet voldoen aan hun beeld van een utopische homogene maatschappij.
Buiten de gevangenis blijven
Om hun doelen te bereiken zetten ze het recht zo nodig aan de kant. Veel radicale leiders geven met hun eigen wetsovertredingen het ‘goede’ voorbeeld. Dat kan gaan om een klein vergrijp als ‘minder, minder’ in Nederland, om Trumps boekhoudfraude, om Le Pens verduistering van EU-gelden, of Netanyahu’s corruptie. Het wordt het dan wel erg aantrekkelijk om met steun van het boze deel van het electoraat zo lang mogelijk aan de macht, en buiten de gevangenis, te blijven.
Deze leiders vertonen niet voor niets autocratische trekken. Hun populisme is niet meer dan een mobiliserende strategie. En kiezers die op zoek zijn naar een verlosser die van hen absolute macht mag krijgen trappen erin. Dit gevaar moeten politici in het midden durven benoemen. Zij moeten voorkomen dat de rechtstaat wordt ontmanteld en dat er een autoritaire democratie wordt gevestigd.
Met afspraken over rechtsstatelijkheid nam NSC in Nederland het voortouw, maar die partij ligt door amateurisme alweer op zijn gat. Gematigde politici en columnisten moeten er nu voor zorgen dat dit geluid niet verstomt.
Rob de Wijk, Trouw, 28 november 2024
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
Experts
Related Content
