Tegenwoordig is iets al gauw historisch, maar het vertrek van de VS uit Afghanistan markeert zonder twijfel het einde van een tijdperk. Voorbij zijn de tijden van interventionisme waarbij de Amerikanen samen met westerse bondgenoten ongehinderd hun wars of choice konden voeren. Het steeds machtiger China en het assertievere Rusland zullen blokkades opwerpen.
Na de verschrikkelijke aanslagen van 11 september 2001 was dat nog anders. Amerika was oppermachtig en elk zichzelf respecterend land vond het onacceptabel dat de Taliban aan Al-Qaida onderdak boden. De eerste jaren leek het de goede kant op te gaan, maar na 2010 wisten de Taliban hun positie geleidelijk te versterken.
Het vredesakkoord rammelde
Daarmee verloren de Amerikanen de mogelijkheid om de terreurgroep te betrekken bij het vinden van een politieke oplossing. In plaats daarvan werd met de bondgenoten, inclusief Nederland, getracht het land naar eigen inzicht te modelleren.
Pas de afgelopen twee jaar is onder Trump werk gemaakt van het politieke proces. Maar het vredesakkoord rammelde aan alle kanten. Feitelijk was het niet meer dan een Amerikaanse marsroute naar de uitgang.
Intussen werden de Taliban met steun van de Pakistaanse inlichtingendienst alleen maar sterker en verloren ze steeds meer de animo om een echte deal te sluiten. Daarmee kwam er niets terecht van hun toezegging om akkoord te gaan met een toekomstige regering die door de meerderheid van bevolking zou worden gesteund.
Geen ongeorganiseerde bende godsdienstfanaten
Ik snap de Talibanleiders best. Waarom zou je akkoord gaan met een partij die zo snel mogelijk weg wil en als cadeau voor je goedwillendheid vijfduizend gevangengenomen medestrijders vrijlaat? Ook ik zou mij gedeisd houden totdat de Amerikanen zijn vertrokken en dan de macht grijpen.
Na hun vertrek weet je dat je weinig te vrezen hebt van het Afghaanse leger en andere veiligheidstroepen die feitelijk alleen bij de gratie van de Amerikanen kunnen optreden. Zonder de Amerikaanse ruggengraat van inlichtingen, luchtsteun, commandovoering en logistiek was het hele veiligheidsapparaat weinig waard. Zonder die Amerikaanse spullen kun je als soldaat beter naar huis gaan of je bij de overwinnaar aansluiten. Precies dat gebeurde.
Als je kijkt hoe de Talibanleiders het spel de afgelopen jaren hebben gespeeld, dan is dat geen ongeorganiseerde bende godsdienstfanaten. Het zijn koele rekenaars die op knappe wijze Amerika schaakmat hebben gezet.
Afhankelijk van donorgelden
Deze rationaliteit is gunstig voor de toekomst van Afghanistan. Zonder inkomsten kunnen ze het land nog een week of twee draaiende houden. Ze zijn afhankelijk van hoofdzakelijk westerse donorgelden die in sommige gevallen via ngo’s worden besteed. Als ze zich onmogelijk maken bij die organisaties en de hele bevolking wreed onderdrukken, dan wordt de geldkraan dichtgedraaid en stort het land in elkaar.
De Talibanregering wordt ook verzwakt als ze te veel strijders opoffert aan de strijd tegen IS en Massoud in zijn Panshirvallei.
Spelen de Taliban het slim, dan is erkenning de ultieme beloning. Zelfs voor hardliners als Sirajuddin Haqqani, de leider van het meest gevreesde onderdeel van de Taliban, en Mohammad Yaqub, het hoofd van de militaire commissie, moet dit een aanmoediging zijn om zich te gedragen.
Rob de Wijk, 3 september 2021, Trouw
Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.
