Column: De oorlog tegen Oekraïne is in een extreem gevaarlijke fase beland

De Russische retoriek wordt steeds waanzinniger. Aleksey Pavlov, een ondersecretaris van de Veiligheidsraad wil geen ‘denazificatie’ van Oekraïne, maar ‘desatanisatie’ om dat land van ‘honderden sektes’ te bevrijden. De Tsjetsjeense leider Kadyrov, die aan het front vecht, roept Moskou op hele steden te vernietigen, omdat de oorlog niet voorspoedig genoeg verloopt.

Optimisten zullen dit interpreteren als tekenen van wanhoop die erop duiden dat een Oekraïense overwinning nabij is. Zij gaan helaas voorbij aan de nieuwe dynamiek die de oorlog heeft gekregen.

Poetin heeft zichzelf klemgezet

Met de gedeeltelijke mobilisatie en de annexatie van de bezette gebieden heeft Poetin zichzelf klemgezet. Uit het Kremlin druppelt nu informatie waaruit blijkt dat sommige vertrouwelingen van Poetin deze acties verwerpen. Enkelen dringen zelfs aan op onderhandelingen.

Maar Poetin kan hierin niet meegaan. Hij vindt dat hij in oorlog met het Westen is en dat dit een strijd tussen beschavingen is. De combinatie van ideologie en het feit dat hij zichzelf heeft klemgezet, betekent dat hij nog maar één optie heeft: escalatie. Daardoor is de oorlog in een extreem gevaarlijke fase terechtgekomen.

Ik hoor veel analisten zeggen dat Rusland zich nu terugtrekt van de westelijke oever van de Dnjepr. Uiteindelijk kan dat, maar niet zonder slag of stoot. Cherson is strategisch te belangrijk. Door het verlies van die stad wordt de route naar Odessa geblokkeerd en ligt die naar de Krim voor Oekraïne open. Met terugtrekking wordt bovendien ‘Russisch’ grondgebied opgegeven, wat ‘ongrondwettelijk’ is.

Een nieuwe ‘slag om Stalingrad’

Voor Poetin betekent dit een zware nederlaag die hem letterlijk of figuurlijk de kop kan kosten. Vandaar dat hij zijn generaals heeft verboden de westelijke oever van de Dnjepr op te geven. De enige keuze die Poetin heeft, is doorvechten. De evacuatie van de stad zorgt ervoor dat de Russen vertrekken en dat Oekraïense partizanen en andere ‘nazi’s’ overblijven. Iedereen die blijft, is dus een ‘legitiem’ doelwit. Russische ‘milbloggers’ voorspellen inmiddels een nieuwe ‘slag om Stalingrad’. Dit voorziet Zelenski’s adviseur Oleksiy Arestovych ook. Volgens hem is van een Russische terugtrekking geen sprake. Ze graven zich in en willen niet opgeven.

In die context moet ook de waarschuwing van defensieminister Shoguy worden gezien dat Oekraïne een vuile bom gaat gebruiken. Daags daarna werd deze waarschuwing in een brief aan de VN herhaald. De vrees is dat Rusland zelf een vuile bom inzet, de schuld daarvan in de schoenen van Kiev schuift en ‘vergeldt’ met de inzet van een kernwapen. Deze ongehoorde retorische escalatie dwong president Biden ertoe om Poetin weer te waarschuwen: hij zou een ‘zware fout’ maken door kernwapens in te zetten.

Helaas is de inzet van een kernwapen een steeds plausibeler scenario. Ongeveer de helft van de Nederlanders is daar volgens een recente NPO-enquête bang voor. Terecht.

Vergeet al die sussende woorden dat China de inzet van een kernwapen zal blokkeren. Vergeet de relativerende woorden dat Poetin het niet doet, omdat hij voor de gevolgen vreest. Poetin heeft zich in een hoek gemanoeuvreerd waar hij zonder escalatie niet kan uitkomen. De oorlog is voor hemzelf existentieel geworden. En hoe succesvoller Oekraïne is, hoe groter de kans dat Poetin geen andere keus heeft dan die kernwapens daadwerkelijk in te zetten.

Rob de Wijk, Trouw – 27 oktober 2022

Rob de Wijk is hoogleraar internationale relaties en veiligheid aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij schrijft wekelijks over internationale verhoudingen. Lees zijn columns hier terug.