Julian Assange, oprichter van WikiLeaks, is opgepakt en lijkt tot cybervariant van Che Guevara te zijn verheven. Hij brengt meer democratie door radicale transparantie en vrijheid van meningsuiting. Big Brother wordt zelf in de gaten gehouden. En de strijd tegen de gevestigde orde gaat een nieuwe fase in.
Het klinkt ferm. Maar ik heb de neiging om zulke grote ideeën te wantrouwen. Communistische leiders propageerden volksdemocratie, maar bleken meedogenloze onderdrukkers. De PVV wil vrijheid, maar niet voor iedereen.
Dat WikiLeaks eerder videobeelden naar buiten bracht, geschoten vanuit een Amerikaanse gevechtshelikopter waarmee onnodig mensen in Irak werden afgeslacht, vond ik uitstekend. In een rechtstaat is het een journalistieke plicht om dit soort misstanden aan de kaak te stellen. Maar wat wil Assange aan de kaak stellen door het op internet zetten van honderdduizenden documenten? Dat Berlusconi een feestvierder is? Dat een Chinese onderminister vindt dat de Korea’s weer één moeten worden? Wat voor nieuws is dat? Er wordt helemaal niet gestreefd naar hereniging van Noord- en Zuid-Korea. Het is geen beleid en het is niet eens een beleidsvoornemen. Het is slechts een opvatting.
Deze kwestie geeft goed aan wat er mis is met het lekken van veel van die berichten. De Wikileaks zijn een vergaarbak van feiten, opvattingen en geruchten die de Amerikaanse overheid een beeld helpen te vormen van andere mogendheden en hun leiders. De berichten kunnen vaak niet los worden gelezen van tientallen of honderden andere berichten over hetzelfde onderwerp, waarin opnieuw wordt genuanceerd, oude opvattingen worden herroepen of wordt aangegeven dat eerdere informatie onjuist was. Zo moest de Turkse premier Erdogan zich verdedigen tegen een bericht dat hij bankrekeningen in Zwitserland had. Stel dat hij gelijk heeft en dat deze aantijging in latere berichten werd herroepen. Welk doel diende dan het lekken van het eerdere bericht? En welke conclusie moeten we trekken uit het bericht dat Amerika een kabel die in Katwijk aan land komt van belang voor de eigen veiligheid vindt?
De gelekte berichten leveren vooral inzicht in de werkwijze van de diplomatie, maar journalistiek en politiek is het vrijwel ondoenlijk harde conclusies hieruit te trekken. Echt interessant zijn onderhandelingsstandpunten en strategieën om buitenlandse leiders tot keuzes te dwingen. Maar dat soort berichten heb ik tot nu toe niet gezien. Logisch, want die zijn supergeheim en niet toegankelijk voor drie miljoen ambtenaren.
Assange bereikt voorlopig het tegenovergestelde effect van wat hij wil bereiken: de echt belangrijke berichten lijkt hij niet te hebben en vanaf nu is iedereen minder open naar Amerikaanse diplomaten. En diplomaten zelf gaan hun berichten zo schrijven dat lekken geen problemen oplevert. Dat betekent een verarming van het diplomatieke berichtenverkeer waarmee niemand gediend is –zeker zelfbenoemde klokkenluiders niet.
Toen ik ooit aan het graf van Che Guevara stond dacht ik vooral aan de puinhoop die mede door hem van Cuba was geworden. Ook hij wilde democratie, transparantie en vrijheid van meningsuiting.
Maar die zijn in het door hem bevrijde land nog steeds ver te zoeken.
Trouw
