Rob de Wijk bij BNR’s Big Five: ‘sancties werken alleen met duidelijke doelstellingen’

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne gaat grote economische gevolgen hebben. Niet alleen voor beide betrokken landen, maar over de hele wereld worden de gevolgen van de oorlog gevoeld in termen van prijsstijgingen, schaarste en – in het geval van Rusland- van economische sancties. Sancties hebben echter geen effect wanneer er geen duidelijke doelstellingen aan gekoppeld zijn, zegt hoogleraar Internationale Betrekkingen Rob de Wijk in BNR’s Big Five.

Volgens De Wijk, die tevens oprichter is van The Hague Centre for Strategic Studies, gaan met name de arme landen en de mensen met lage inkomens de gevolgen van de oorlog merken. Met name de stijgende graanprijzen baren zorgen, Oekraïne en Rusland zijn immers grote graanexporteurs. En dat kan grote repercussie hebben in bijvoorbeeld Afrika en het Midden-Oosten. De Wijk wijst erop hoe in 2010 de Arabische Lente grotendeels geïnitieerd werd uit ontevredenheid over de gestegen voedselprijzen. ‘Dat kan je weer krijgen, landen als Eritrea zijn volledig afhankelijk van graan, maar ook Kazachstan, heel Noord Afrika en delen van het Midden-Oosten. Als je van een paar dollar per dag moet rondkomen en de prijzen verdubbelen, dan heb je een probleem.’

Voor de rijke landen zoals Nederland zijn gestegen voedselprijzen lastig, maar niet onoverkomelijk. ‘Dat is niet te vergelijken met landen waar mensen echt in armoede leven.’

Russisch gas naar China?

Een veel gestelde vraag is in hoeverre de internationale handelsstromen zich als gevolg van het conflict zullen verleggen. De EU is de grootste handelspartner van Rusland, bestaat de mogelijkheid dat China die rol overneemt? Zal Russisch gas bijvoorbeeld naar China stromen als de Europeanen de gaskraan vanuit het Oosten dichtdraaien? De Wijk denkt van niet. ‘Dat gaat al niet lukken om technische redenen zoals pijpleidingen die niet op elkaar aansluiten.’

‘Je kunt gas bestemd voor Europa niet even naar China overhevelen. Europa betaalt een marktconforme prijs, de Chinezen betalen veel minder. Als je aan gas wil verdienen, dan verkoop je aan Europa.’ En datzelfde geldt op technologisch gebied, een terrein waarop zowel Rusland als China onafhankelijk wil zijn. Dat wordt dan heel problematisch: ‘Ze krijgen geen toegang meer tot geavanceerde chips. Ze zijn bezig om zich af te schakelen van het internationale betalingssysteem SWIFT en zijn nu aangesloten bij het Chinese systeem. Maar daarmee krijg je geen toegang tot de dollar.’

Volgens De Wijk voelen de Russen de sancties ‘gigantisch’. Niet alleen gaat er volgens hem ‘sowieso’ 10 procent van het bbp af, de helft van de buitenlandse reserves is bevroren. ‘Dat zijn grote problemen, maar dat wil niet zeggen dat die sancties morgen effect hebben. Het kost weken, maanden, voordat je door je binnenlandse reserves heen bent, hij (Poetin, red.) kan het nog een tijdje uitzingen.’

Beloon goed gedrag

De Wijk blijft er op hameren: sancties zijn niet effectief zolang ze niet gekoppeld zijn aan duidelijke doelstellingen. En die duidelijkheid is er op dit moment allesbehalve: ‘Ik zie bijna tien verschillende redenen. Je moet duidelijk maken welke eisen aan sancties gekoppeld zijn, én met één mond praten.’ Volgens De Wijk werken sancties noch algemene doelstellingen als: beëindig de oorlog. Het moet volgens hem specifieker: ‘We willen nu binnen twee maanden een vredesakkoord, en dan bouwen we het eerste sanctiepakket af. Nu buitelen we met sancties over elkaar heen, dat werkt niet. Je hebt prikkels nodig voor goed gedrag.’

Platte leercurve

In eerdere conflicten werkten ongerichte en niet aan concrete doelstellingen gekoppelde sancties evenmin. Waar ligt dat aan? Volgens De Wijk zijn er verschillende redenen waarom onze leercurve zo plat is en we geen lessen trekken uit de geschiedenis: ‘generatiewisselingen, politici die er nooit mee te maken hebben gekregen, veel onderzoek dat blijft hangen tussen wetenschappers en zijn weg niet vindt naar de beleidsmakers. Mensen maken dezelfde fouten, inclusief de grote afhankelijkheid van gas.’

Straatbeeld telt, inflatie niet

Wat gaat Rusland uiteindelijk merken van de sancties? De Wijk acht scenario’s als opstanden van oligarchen en volk onwaarschijnlijk. ‘Die kleine kring rond Poetin moet je keihard aanpakken, maar ik denk dat het weinig effect heeft. Het uitlokken van een volksopstand werkt niet.’ Wel heeft de sluiting van zaken als McDonald’s en IKEA volgens de hoogleraar een belangrijke signaalfunctie. ‘Op korte termijn zal de gewone Rus niet begrijpen wat de impact is van het bevriezen van de tegoeden van de Russische Centrale Bank op de inflatie en de devaluatie van de roebel. Maar kom niet aan de McDonald’s.’ De Wijk, die 20 jaar geleden aanwezig was toen de Amerikaanse fastfoodgigant zijn deuren in Rusland opende, wijst erop hoezeer een veranderend en verschraald straatbeeld invloed heeft op mensen.

Bron: BNR