Respect voor VS in grote delen van de wereld verdwenen

Het is niet raar dat de Amerikanen de veiligheidsmaatregelen voor hun ambassades hebben opgeschroefd. Want het rapport over de martelmethoden van de CIA is een bom die niet makkelijk onschadelijk kan worden gemaakt. Op zich was ik niet verbaasd over de uitkomsten van het onderzoek. De belangrijkste vraag is waarom dit kon gebeuren.

Al in 2003, tien maanden na het begin van het programma, meldde het hoofd ondervragingen van de CIA dat de gebruikte methodes niet deugden en zich uiteindelijk tegen de dienst zouden keren. Die conclusie kwam niet als een verrassing. Want al in 1989 schreef de dienst aan het Congres dat inhumane ondervragingstechnieken contraproductief zijn.

Een paar jaar geleden vroeg ik in Afghanistan een ondervrager naar zijn technieken. Want in de media verschenen toen berichten over waterboarden. Zijn antwoord was stellig: als je martelt, kun je je schoonmoeder laten verklaren dat ze een relatie met Bin Laden heeft. Volgens hem sloegen verdachten vooral door als ze met harde feiten worden geconfronteerd.

Omvang probleem
Ik vond het wel opmerkelijk dat opgepakte Talibanleiders er volgens die ondervrager van uitgingen dat ze door de Amerikanen gemarteld werden, en verbaasd waren als dat niet gebeurde. Dat er gemarteld werd stond voor mij vast, maar naar de omvang van het probleem kon ik slechts gissen.

De verklaring van deze ontsporing ligt volgens mij in de periode van vlak na 11 september 2001. “Wie niet voor ons is, is tegen ons”, zei president Bush toen hij de strijd tegen Al-Qaida begon. Tegenstanders van zijn beleid waren aanhangers van Al-Qaida. Wat er na de aanslagen in New York en Washington is gebeurd is bekend: de te rechtvaardigen inval in Afghanistan werd gevolgd door een inval in Irak onder valse voorwendsels; in landen als Jemen en Somalië werden openlijke en geheime operaties tegen terroristen uitgevoerd; er werd een omvangrijk programma van geheime gevangenissen opgezet; Guantánamo Bay werd het symbool van Amerikaanse rechteloosheid, en uiteindelijk was er de schadelijke NSA-affaire.

Keer op keer werd duidelijk dat Amerika de wet overtrad. Het gevolg was dat het respect voor Amerikanen in grote delen van de wereld volledig is verdwenen, een land als Irak een failed state werd, het Midden-Oosten ontwricht raakte en het internationale terrorisme in een hogere versnelling kwam.

Vrijbrief
De Zuid-Afrikaanse aartsbisschop Desmond Tutu schreef in 2012 dat president Bush en de Britse premier Blair voor de Irakoorlog veroordeeld zouden moeten worden. Inmiddels maken verschillende ngo’s zich hier hard voor. Wie de contraterrorisme-aanpak van Amerika onder Bush op zich laat inwerken, zal concluderen dat diensten als de CIA een vrijbrief dachten te hebben om verdachten naar eigen inzicht te kunnen ondervragen. Wie goed naar de president luisterde, kon concluderen dat in de strijd tegen het terrorisme alles was toegestaan.

Volgens het martelrapport gaf de CIA misleidende informatie aan het Witte Huis en het Congres. Bush wist dus niet alles. Ik vraag het me af. Zeker is dat zijn aanpak en de toon die hij, vice-president Cheney en minister van defensie Rumsfeld, aansloegen als rechtvaardiging voor die barbaarse praktijken konden worden gezien.

De column van Rob de Wijk verschijnt wekelijks in Trouw.