Het is niet helemaal hoe Francis Fukuyama het zich had voorgesteld ‘The End of History’. In 2022 zagen we misschien wel de grootste geopolitieke verschuiving van deze eeuw: de Russische invasie van Oekraïne. De NAVO die enkele jaren geleden nog ‘obsolete’ (Trump) of ‘hersendood’ (Macron) werd genoemd, lijkt volledig gerehabiliteerd. Maar niets lijkt erop te duiden dat het in 2023 rustiger wordt. Daarom spreken aan het begin van het nieuwe jaar met Patrick Bolder, voormalig luitenant-kolonel van de Koninklijke Luchtmacht. Tegenwoordig is hij strategisch analist verbonden aan het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS).
De oorlog in Oekraïne is al bijna een jaar bezig. Hoe zal het conflict zich verder ontwikkelen in 2023?
“Het gevecht op de grond zet zich voort in de Donbas. Er wordt veel geschoten met artillerie, al neemt dat volgens sommige bronnen af qua intensiteit. Dat kan erop duiden dat voor de Russen de voorraad begint op te raken. Er wordt nu zelfs artillerie ingezet dat afkomstig is uit Noord-Korea, met name door de Wagner-groep (een huurleger dat vecht voor Rusland). Oekraïne krijgt artillerie-leveringen vanuit het Westen, het land heeft al het voordeel dat ze met de Himars (geavanceerde Amerikaanse artillerie) diep in bezet Russisch gebied kunnen schieten. Daardoor heeft Rusland logistieke knooppunten en commandoposten verder naar achter geplaatst. Zolang het Westen wapens blijft leveren blijft het conflict ‘on equal par’. Toch blijft het Westen voorzichtig met wapenleveranties, om te voorkomen dat Rusland zich geprovoceerd voelt. Rusland heeft zesduizend kernwapens, ik durf niet hardop te zeggen dat ze niet worden ingezet. Wat ik wel kan constateren is dat er genoeg redenen waren om ze in te zetten, maar Rusland heeft dat nog steeds niet gedaan. Er zit bij Poetin in ieder geval nog een rem op.”
Blijft het een patstelling?
“Rusland is duidelijk bezig vast te houden wat ze hebben en tijd te winnen en wellicht in het voorjaar een nieuw offensief te starten. Oekraïne blijft van wapenleveranties uit het Westen afhankelijk. Maar de voorraden van het Westen raken uitgeput, mede doordat er dertig jaar lang een veronachtzaming van Europese krijgsmachten is geweest. Ik ben bang dat het op een ‘frozen conflict’ uitloopt.”
U hint op de decennia aan bezuinigingen op de krijgsmachten in Europa. Kabinet Rutte IV investeerde 3 miljard extra in defensie. Na de Russische invasie is er besloten om nog eens 2 miljard extra te investeren. Is dat voldoende?
“Er zijn nog steeds acht- tot negenduizend vacatures in de krijgsmacht. We hebben vrij weinig zware wapens bij de landmacht. Nederland heeft geen tanks meer, we leasen er nu achttien van Duitsland. Er is maar weinig langeafstands-artillerie, een deel daarvan heeft Nederland aan Oekraïne gegeven. We hebben vrij weinig jachtvliegtuigen, we hebben te weinig schepen, we hebben onderzeeërs die verouderd zijn. We hebben vrijwel geen luchtverdediging. De voorraden die we hadden zijn erg klein gehouden, omdat we nooit zijn voorbereid op een grootschalig conflict dat lang zou duren. Er zijn rapporten die zeggen dat als het conflict escaleert, we het maar twee dagen kunnen meedoen aan het verdedigen van het NAVO-grondgebied, daarna zijn we door onze voorraden heen. Er komt nu geld bij, maar het is de vraag of je het kunt uitgeven omdat de vraag voor munitie en materieel enorm is gegroeid. Door de volatiele internationale ontwikkelingen willen veel landen investeren in hun krijgsmachten. Ook denk ik dat we in het kader van de NAVO en de EU moeten kijken waar Nederland het beste in is. Er moet een nieuwe defensienota komen waarin de rol van de Nederlandse krijgsmacht duidelijk wordt: Waar moeten we goed in zijn en waarin moeten we vertrouwen op onze partners. Zo kunnen we onnodige dubbelingen en verkwisting tegen te gaan.”
Er is veel vraag naar wapens en materieel. Zou het conflict in Oekraïne geen aanleiding moeten zijn om in Nederland en Europa meer zelf te produceren?
“Na de Koude Oorlog zijn defensie-industrieën omgeschakeld naar civiele industrieën. Het investeringsklimaat was erg negatief. Het was een no-go om in wapenindustrieën te investeren. Zolang er geen investeerders zijn, kunnen die industrieën geen nieuwe dingen ontwikkelen en productielijnen opzetten. Daar heb je geld voor nodig. Daar ligt een groot probleem: onze hele maatschappelijke situatie is niet ingesteld om een defensie-industrie op de been te houden. Dat zal nu wel gaan veranderen, maar dat duurt jaren. Mocht het in Oekraïne uitlopen op een frozen-conflict, komt er minder aandacht van de media en vergeet het publiek het conflict. Dan gaan er stemmen op om in andere dingen te investeren. In zorg en onderwijs, heel belangrijk: maar ten koste van het defensiebudget. Zeker in Nederland, dat een beetje als een pacifistisch-socialistisch landje bekend staat, is defensie jarenlang een makkelijke plek geweest om geld weg te halen.”
Defensie is jarenlang een ondergeschoven kindje geweest, zeker tijdens de Kabinetten Rutte I en II. Recent heeft het NRC een reconstructie gepubliceerd, waarin de Rutte de ‘genadeklap’ gaf aan defensie. Is premier Rutte nog wel geloofwaardig als het gaat over defensie?
“Het ligt niet alleen aan premier Rutte. Ook de Tweede Kamer is in gebreke gebleven. Lang heeft de Kamer allerlei aanschaftrajecten vertraagd omdat het steeds aan andere eisen moest voldoen. Daardoor werd het aangeschafte materieel ook duurder. De verontwaardiging in het parlement was maar beperkt toen voormalig Minister van Defensie Bijleveld zei dat Nederland niet meer aan haar grondwettelijke taken kan voldoen. De oorlog in Oekraïne is de trigger geweest voor een omschakeling. Nu is het duidelijk dat we dit soort vertragingen niet meer kunnen veroorloven. Maar de VVD heeft sinds 1994, met uitzondering tussen 2006 en 2010, altijd in het Kabinet gezeten en heeft meegedaan aan de afbouw van de krijgsmacht in de afgelopen dertig jaar. Onder premier Rutte heeft defensie nooit prioriteit gehad, zelfs toen de Russische dreiging al in 2008 evident was. Pas in 2014 is daar een omslag in gekomen: de VVD blijkt in de praktijk geen defensie-partij te zijn.”
Volgens uw collega van het HCSS, Rob de Wijk, is de Russische inval een gevolg van een assertiever China. Is het Westen afgelopen decennia naïef geweest over Rusland en China?
“We hebben dit ook een beetje over onszelf afgeroepen. Want in 2008 had je de Russische invasie van delen van Georgië: het Westen deed niks. In 2014 hebben we de inname van de Krim gezien. Zelfs nadat de MH17 werd neergeschoten, hebben we alleen maar wat sancties opgelegd. Sommige Westerse landen zoals Frankrijk en Duitsland liepen voorop om de status quo met Rusland weer op te pakken. Ondanks alles bleef Europa afhankelijk van olie- en gas uit Rusland. Dat bevestigde voor Poetin het beeld dat het Westen zwak is. Ook China exploiteert het ‘zwakke Westen’. China heeft eigen militaire capaciteiten opgebouwd omdat ze op het wereldtoneel niet langer de tweede viool wil spelen. Het zijn tekenen van een nieuwe wereldorde, waarin autocraten hun handen vrij hebben om te doen wat ze willen in eigen achtertuin.”
Bron: Driemaster, het onafhankelijke verenigingsperiodiek van de JOVD, de Jongerenorganisatie Vrijheid en Democratie.
