Over wiens universele waarden hebben we het eigenlijk, vroeg de Canadese denker Michael Ignatieff zich ruim vijftien jaar geleden al af. De collectieve Chinese cultuur kijkt anders aan tegen mensenrechten en democratie dan de individualistische westerse cultuur. Dat is geen probleem, behalve wanneer een cultuur over het morele gelijk denkt te beschikken.
Premier Blair en president Bush jr. vonden dat zij het gelijk aan hun kant hadden. Dit leidde tot een willekeurige interventiepolitiek van dubbele standaarden die rampzalig uitpakte. Alleen machtige staten kunnen hun morele gelijk in de internationale betrekkingen halen. Verzwakken ze, dan moeten ze de koers verleggen. President Obama heeft dit feilloos door en deëscaleert de relaties met Burma, Cuba en Iran.
Hoe negatief moraliteit kan werken blijkt ook uit de Griekse crisis. Die crisis werd onnodig verdiept als gevolg van de opvatting dat moreel verwerpelijk gedrag niet beloond mag worden. Dus kwamen alle pogingen Griekenland te redden te laat, of waren ze onvoldoende.
Willekeurige rechtvaardiging
Ook binnen staten kan het morele gelijk schade aanrichten. Communistische regimes zetten hun onderdanen onder morele druk om zich in te zetten voor de socialistische heilstaat. Zo niet, dan werden ze vijand van het volk zonder iets fout te doen. In werkelijkheid was de ideologie van het regime niet meer dan een willekeurige rechtvaardiging om ‘namens het volk’ datzelfde volk te kunnen onderdrukken.
Ik wantrouw daarom iedereen die zegt het patent op moraliteit te hebben, zeker als ze voor anderen bepalen wat goed is.
Helaas wordt de morele politiek ook in Nederland steeds sterker. Wie in Nederland geen ‘moreel kompas’ heeft wordt verketterd. De term wordt echter steeds meer een debatteertruc om geen echte argumenten te hoeven uitwisselen of om het eigen falen te maskeren. Kijk maar naar de salariskwestie bij ABN Amro: door de aanvaarding van een wet hadden minister en Kamer met de salarisverhoging ingestemd, maar volgens nieuwe politieke opvattingen was de salarisverhoging nu ineens moreel onaanvaardbaar. Daardoor ligt het gevaar van willekeur op de loer. Want wat vandaag moreel aanvaardbaar is, is dat morgen niet meer.
Haalbaarheid
Willekeur dreigt zeker als dat morele kompas belangrijker wordt dan het recht. Net als in de internationale politiek kan dat uiteindelijk schadelijk uitwerken.
Als het morele kompas belangrijker gaat worden dan het recht, wordt uiteindelijk de rechtsstaat zelf uitgehold en wordt de overheid in de ogen van velen steeds onbetrouwbaarder.
Mag moraliteit dan geen rol spelen? Natuurlijk wel. Er is niets tegen een morele aanleiding voor een interventie. Maar als vervolgens niet is nagedacht over de haalbaarheid van die interventie en die interventie tot nog grotere chaos leidt, is het de vraag hoe moreel gerechtvaardigd die interventie eigenlijk was. Als spaarders, beleggers en belastingbetalers schade door de morele verontwaardiging over ABN Amro oplopen doordat de beursgang daardoor vertraagd wordt of minder dan gedacht opbrengt, is het de vraag hoe verstandig die morele discussie was.
En het is in elk geval wel handig om in navolging van Ignatieff de vraag te stellen of morele opvattingen wel zo universeel zijn als wordt aangenomen.
De column van Rob de Wijk verschijnt wekelijks in Trouw.
Experts
Related Content
