Interview Rob de Wijk: “Machtspolitiek moet de hoeksteen zijn”

Na de Russische inval van Oekraïne en de aanval van Hamas op Israël is er volgens Rob de Wijk geen enkele reden om te denken dat het internationale toneel in een rustiger vaarwater komt, zegt hij in een uitgebreid interview in Driemaster. Dit jaar, waarin Amerika een nieuwe president kiest en dus extra kwetsbaar is, kijken verschillende lokale potentaten hoe ze in dit machtsvacuüm kunnen springen dat Amerika achterlaat. De Wijk: “We zitten midden in een geopolitieke aardverschuiving”.

Auteurs: Megan Vermeulen & Thijn Beijer, Driemaster.

U heeft recent met enkele prominente deskundigen de PVV, VVD, NSC en BBB opgeroepen om een krachtig, betrouwbaar buitenlandbeleid te voeren. U en de andere ondertekenaars vragen de partijen om onder andere internationale handel, vrede en veiligheid en klimaat te waarborgen. Vanwaar de urgentie?

“Nederland leeft van een internationale oriëntatie. Ik heb alle verkiezingsprogramma’s van de aanstaande coalitiepartijen gelezen en de VVD is de enige die veto’s wilde opheffen in de Europese Unie. Alle andere partijen zijn heel restrictief en hebben het idee van ‘Nederland eerst’. Maar ‘Nederland eerst’ betekent ook dat je moet nadenken over hoe jouw positie is ten opzichte van het buitenland. Toch is buitenlandse politiek nauwelijks in de campagne naar voren gekomen. Dat terwijl het de olifant in de kamer is. Het is onmogelijk om dit probleem niet te zien. Wij zijn als land niet meer in staat goed te reageren op hetgeen dat zich in het buitenland ontwikkelt. De problemen overkomen ons. We zijn geen speler, maar speelbal. Daardoor zie je dat veel burgers afhaken. De regering is niet meer in staat om onze welvaart en veiligheid te waarborgen. Dat leidt nu tot verkiezingsuitslagen waar ik niet zo blij mee ben. De partijen in de nieuwe coalitie zijn naar binnen gericht, met grote gevolgen voor onze welvaart.”

U zegt dus dat veel besproken thema’s gedurende verkiezingen zoals bestaanszekerheid en migratie niet direct gelinkt worden aan het buitenland. Waarom wordt deze koppeling door velen niet gemaakt?
“Europa wordt vaak als een ‘ver-van-je-bedshow’ gezien. Maar tegenwoordig gaat de Europese Unie helemaal niet alleen meer over de verspreiding en vergroting van de welvaart, of het binnenhalen van democratische landen. Het is natuurlijk wel een voorwaarde, maar er moet met een hele andere bril naar de EU gekeken worden. Waarom is Von der Leyen veel bezig met de Westelijke Balkan? Dat is helemaal niet omdat wij die landen nou zo gezellig vinden, maar omdat we een constante machtsstrijd met Rusland en China voeren in deze regio. Zowel Rusland als China proberen Zuid- en Oost-Europese markten en infrastructuren te penetreren. Het gaat om het vergroten van je invloedssfeer. Dan kan je zeggen dat je dat niet wil, maar dan heb je continu shit aan de Europese buitengrenzen. Wat aan onze buitengrenzen gebeurt, heeft grote gevolgen voor onderwerpen als migratie en bestaanszekerheid.”

Is Europa in staat om invloed te krijgen buiten de grenzen van de EU?

“Nederland en Europa hebben moralistische politiek gevoerd ten opzichte van het buitenland. Deze morele, normatieve emo-politiek, met ideeën over rechtvaardigheid, werkt niet op zichzelf als je een grote verandering in de wereld krijgt. Macht en waarden zijn namelijk twee kanten van dezelfde medaille. Als je niet machtig bent, kan je ook geen waarden opleggen. We denken dat we hier in Europa het centrum van de wereld zijn en dat we nog steeds in staat zijn om die moralistische politiek te voeren, maar dat is niet zo. Met die moralistische politiek krijg je geen handelsverdragen en breidt je de Europese Unie niet uit. Ik vind dat machtspolitiek de hoeksteen moet zijn van geopolitiek beleid. Als je dat niet doet, schiet je jezelf in de voet. Vergelijk de Europese Unie met Amerika: onze economieën waren tien jaar geleden even groot. Maar nu loopt de EU heel erg achter. Europa is een stagnerende unie geworden, die niet meer in staat is zich aan te passen.”

Nederland zal dit jaar de doelstelling van een minimale bijdrage van twee procent van het BBP aan defensie net niet halen. De regel komt oorspronkelijk uit 2014, maar er is sindsdien veel veranderd. Is twee procent nog wel voldoende?

“Men is er achter gekomen dat het wel verstandig is om minimaal twee procent van het BBP aan defensie te besteden. Amerika heeft echt een buik vol van die Europeanen die alleen maar een welvaartsstaat aan het onderhouden zijn en niet nadenken over hun eigen veiligheid. We moeten zelfs naar een hoger percentage van het BBP gaan: vier, zes of zelfs acht procent. Ik vrees ervoor dat als er in Oekraïne een staakt-het-vuren komt, er in Nederland wel weer gezegd wordt: ‘Gelukkig, dat hebben we ook weer gehad’. Maar je kan in die situatie niet doorgaan op oude voet. Zeker niet als onder Trump Amerika weer isolationistisch wordt.”

Nederland produceert geen munitie en heeft geen binnenlandse defensie-industrie. Banken en pensioenfondsen mogen niet beleggen daarin. Waarom verandert dat niet?

“Het probleem is dat de politiek compleet ideologisch is, postmodern. De Europese Unie heeft voor ongekende welvaart en vrede gezorgd, maar dit leidt ook tot decadentie, wat Europa op zijn beurt weer kwetsbaar maakt voor allerlei potentaten van buitenaf. We hebben een oorlog in Europa en we zitten hier te neuzelen over procedures. We hebben een enorme mindset-verandering nodig als je het mij vraagt. We zitten vast in een technocratie. Onze politici zijn technocraten geworden: ze kunnen alleen maar korte-termijnproblemen oplossen. We zijn tegen de wal aangeramd en nu is het duidelijk geworden dat we eindelijk een andere koers moeten gaan varen, maar we hebben wel een deuk opgelopen.”

De Russische economie is in 2023 zelfs licht gegroeid ten opzichte van 2022. Hebben de sancties dan wel geholpen? En wat kan het Westen nog doen om Oekraïne te helpen?

“Ik heb twee jaar geleden al gezegd dat je er met alleen sancties er niet komt. De Russische economie zou instorten, dat is niet gebeurd. Rusland blijft gewoon handel drijven met India en China. De Russische economie is nu overgeschakeld naar een oorlogseconomie. Wij passen ons ook aan, maar veel te langzaam. We moeten een bijl in de wet- en regelgeving zetten om sneller te kunnen schakelen. De EU zou 1 miljoen granaten geproduceerd moeten hebben, maar dat is niet gelukt. Zo kunnen we qua productiecapaciteit de concurrentie met Rusland niet aan en is Oekraïne uiteindelijk de klos. Aan het eind van het jaar zitten we misschien op 1,4 miljoen stuks. Daarbij komt de vraag voor landen die hun eigen defensie willen versterken op hetzelfde moment. Onze beperkte industriële capaciteit kan deze sterk toegenomen vraag naar munitie en wapens niet aan. Het duurt te lang allemaal. Rusland daarentegen is een autocratie en daar gaat het allemaal sneller.”

Is Rusland aan het winnen in Oekraïne?

“Er is een patstelling die niet makkelijk doorbroken kan worden, beide partijen zitten vast en komen nauwelijks verder. Deze patstelling is er al een jaar, maar Rusland heeft een langere adem dan Oekraïne. Hoe lang Oekraïne het kan uithouden is zeer afhankelijk van ons, het Westen. De Oekraïners hebben wel successen geboekt op zee, waar ze in staat waren om de Russische vloot naar de andere kant van de Zwarte Zee te drukken en dat zonder een noemenswaardige marine. Maar ik heb het idee dat Oekraïne nu aan het consolideren is: ze accepteren dat ze niet in staat zijn om alle gebieden terug te winnen. Alleen zullen ze dat nooit zo expliciet zeggen. Oekraïne moet eigen mensen gaan sparen, dus kan geen offensieve operaties meer uitvoeren. Rusland zal nooit de bezette gebieden opgeven. Toch heeft Poetin op veel punten verloren. Hij wilde geen NAVO-uitbreiding, dat heeft hij wel gekregen: Finland is sinds vorig jaar lid geworden en Zweden is dat nu ook. Poetin wilde ‘regime change’, maar Zelensky zit er nog steeds en Oekraïne is niet gedemilitariseerd. Het enige wat Poetin nog kan bereiken is dat Oekraïne in ruil voor een verdrag neutraal blijft.”

Het conflict is al twee jaar gaande, hoe verwacht u dat het conflict zich verder zal ontwikkelen?

“Mocht de situatie zich voordoen dat er een staakt-het-vuren komt, kan het land niet zomaar lid worden van de NAVO. Er moeten in ieder geval preventieve maatregelen genomen worden om er voor te zorgen dat na een staakt-het-vuren Rusland geen verdere agressie tegen Oekraïne onderneemt. Het meest waarschijnlijk is dat je een vergelijkbare situatie met Noord- en Zuid-Korea krijgt: ‘een frozen conflict’.”

Dus het is geen reëel scenario dat Oekraïne lid wordt van de NAVO?
“Ik vond het een tactische fout om de deur voor Oekraïne open te zetten tijdens de NAVO-top van Boekarest in 2008. Rusland is een klassieke moderne macht, daar wordt gedacht in termen van territoriale veiligheid. Moskou zou daardoor te dicht bij de NAVO-grens komen te liggen, dat is voor hen onacceptabel. Oekraïne lid laten worden van de EU, dat zou kunnen.”

Maar dan heb je toch nog steeds te maken met artikel 42.7 van het Verdrag van Lissabon?

“Dat klopt, die veiligheidsclausule is harder dan artikel 5 van de NAVO.” Maar in de perceptie van Rusland is de EU iets anders dan de NAVO.”

Hoe groot acht u de kans dat Poetin de Baltische Staten, of een ander buurland, binnenvalt en Europa voor een fait accompli stelt?

“De retoriek van Poetin en Medvedev is een hoop grootspraak, maar ze maken een kosten-batenanalyse en ze zullen niet twijfelen om de zwakte van Europa te exploiteren. Deze analyse maakte Poetin ook al in 2014 bij de annexatie van de Krim. Ook de chaotische terugtrekking van Westerse troepen uit Afghanistan in 2021 heeft absoluut bijgedragen aan de beslissing om zeven maanden later Oekraïne binnen te vallen. Ik sprak laatst met een van de voormalige presidenten van een van de Baltische Staten, ik zal niet zeggen wie het was, maar in Estland, Letland en Litouwen wordt er rekening mee gehouden dat artikel 5 van de NAVO niet gehonoreerd wordt.

Wat is uw advies aan de politici in Den Haag en Brussel?

“We leven in een tijd van pure machtspolitiek. De EU en de lidstaten zijn daar heel slecht in. Europa is alleen een supermacht als het gaat om regels, als landen of bedrijven toegang willen tot de interne markt kan het iets afdwingen. Maar de EU is compleet tandeloos als het andere landen wil dwingen tot iets. Bijvoorbeeld het beïnvloeden van de partijen die oorlog voeren in het Midden-Oosten. Alleen de Amerikanen kunnen dat. Bovendien ontbreekt het in Europa aan militaire slagkracht. De afgelopen jaren zijn wij in termen van waarden gaan denken in plaats van macht. Mensen willen hoop, want dat verkoopt veel beter. Maar ik doe dat nooit. Mijn analyses zijn namelijk helemaal niet rooskleurig. Politici komen met mooie verhalen, maar houden iedereen, inclusief henzelf, voor de gek over wat er internationaal bereikt kan worden.”

Dit interview met Rob de Wijk door Megan Vermeulen en Thijn Beijer werd op 31 mei 2024 gepubliceerd in Driemaster, het verenigingsblad van de JOVD, de Jongerenorganisatie Vrijheid en Democratie.