Hoe waarschijnlijk is oorlog in Oekraïne (en welke rol speelt Nederland)?

De ministers van Buitenlandse Zaken van de Verenigde Staten (Antony Blinken) en Rusland (Sergey Lavrov) spraken vrijdag over Oekraïne. De situatie in dat land is al langer een bron van spanningen tussen de VS en Rusland en van zorgen in Europa. Hoe reëel is een oorlog in Oekraïne? En wat merkt Nederland daarvan?

De Amerikaanse president Joe Biden voorspelde deze week een Russische inval in Oekraïne, omdat zijn Russische ambtgenoot Vladimir Poetin “iets moet doen” na de harde woorden van de afgelopen maanden. Hans van Koningsbrugge, hoogleraar Geschiedenis en politiek van Rusland aan de Rijksuniversiteit Groningen, is het daar helemaal niet mee eens.

“Poetin moet helemaal niks. Rusland heeft meer opties dan alleen vrede of oorlog. Tussen volledige terugtrekking en een frontale aanval zitten nog een hoop andere mogelijkheden. Ze kunnen bijvoorbeeld blijven praten, de rebellenrepubliek in Oekraïne erkennen en in bescherming nemen, of zelfs ergens anders militaire bases of raketten plaatsen.”

Ook Rob de Wijk, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden, benadrukt dat de uitkomst nog allesbehalve vaststaat en denkt niet dat een gewapend conflict onvermijdelijk is. “Biden roept dat om te kijken hoe Rusland reageert. Het hoort bij het spel. Ik denk dat Biden en Poetin zelf niet eens weten hoe het momenteel verder moet.”

De ferme teksten van politici aan beide zijden staan volgens de experts ook in contrast met hoe de rest van de VS en Rusland tegenover een conflict staan. “De militairen en het volk van Rusland zijn als de dood om in conflict te raken met de VS of de NAVO”, aldus De Wijk. “Dat zien ze helemaal niet zitten, ze denken niet dat ze dat kunnen winnen.”

Van Koningsbrugge: “De gemiddelde Rus heeft momenteel wel iets anders aan het hoofd dan oorlog in Oekraïne. Veel Russen zien liever dat Poetin meer aandacht besteedt aan de toenemende inflatie en de slecht draaiende economie.”

Russische troepenmacht te klein om Oekraïne te bezetten

Mocht Rusland alsnog overgaan tot een invasie van Oekraïne, is het zeer onwaarschijnlijk dat ze het hele land willen bezetten. Daarvoor is de geschatte troepenmacht aan de grens (tussen de 100.000 en 120.000 militairen) niet groot genoeg.

De Wijk: “Als Rusland al een interventie uitvoert, wordt het een kleine. Met 100.000 man kan je niet zoveel. Het ligt het meest voor de hand dat ze dan verder uitbreiden in de Krim, zodat dat gebied helemaal in Russische handen valt. Dat zou een enorme klap voor Oekraïne zijn.”

“Rusland kan een oorlog tegen Oekraïne wel winnen, maar ze kunnen niet het hele land bezetten. Daarvoor is 100.000 te weinig”, geeft ook Van Koningsbrugge aan. Daarnaast is de militaire positie van Oekraïne volgens de hoogleraar nu niet te vergelijken met 2014, toen Rusland vrij plotseling de Krim annexeerde.

“Oekraïne is niet meer het makkelijk te overrompelen slachtoffer, het kan zich tegenwoordig beter verweren. Er is sinds 2014 stevig getraind en ook meer materieel ingevlogen. Het Oekraïense leger telt ongeveer 255.000 eenheden en 2.500 tanks, dat is geen kleine tegenstander.”

VS probeert twijfelend Europa mee te krijgen

Een kleinschalige Russische invasie zou niettemin ook tot een reactie van het Westen leiden, al zal die naar alle waarschijnlijkheid niet militair zijn. De Amerikanen hebben al een zwaar pakket aan economische sancties voorbereid.

Zowel De Wijk als Van Koningsbrugge ziet echter weinig eenheid in de Europese aanpak van de situatie. Dat is ook de voornaamste reden van het bezoek van Blinken aan Berlijn eerder deze week. De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken sprak daar met Duitsland, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk en Oekraïne. Laatstgenoemde twee landen zijn net als de VS zelf geen lid (meer) van de Europese Unie. Het VK en de VS maken wel onderdeel uit van de NAVO, waarin met name de Amerikanen veel invloed hebben.

Van Koningsbrugge noemt het “heel tekenend” dat de EU vooralsnog niet aanschuift bij de gesprekken over Oekraïne. “Terwijl economische sancties toch meer het terrein van de EU zijn, aangezien de NAVO een militair samenwerkingsverband is. Europa is wat dat betreft geen eenheid.”

“We zijn in Europa helemaal vergeten hoe dit spel gespeeld wordt”, vult De Wijk aan. “Poetin kan bij wijze van spreken de hele EU afschrijven, omdat er te veel onenigheid is.”

De Nederlandse minister van Defensie Kajsa Ollongren zei eerder dat Europa bereid moet zijn tot strenge sancties die Rusland “echt pijn zullen doen”, al nuanceert Van Koningsbrugge dat enigszins. “Rusland kan die economische sancties voorlopig wel hebben, daar hebben ze reserves voor opgebouwd.”

De rol van Nederland

Over militaire reacties, zelfs in het kader van de NAVO, mogen individuele landen zelf beslissen. Donderdag zei minister Wopke Hoekstra (Buitenlandse Zaken) dat het Nederlandse kabinet openstaat voor “defensieve militaire steun” aan Oekraïne. Ook een Kamermeerderheid is bereid steun te overwegen. Hoekstra en premier Mark Rutte reizen binnenkort naar Oekraïne om daar te praten met hun Oekraïense ambtgenoten.

Nederland levert vanwege de spanningen met Rusland dit jaar al wel voor het eerst gevechtsvliegtuigen aan de NAVO, die in april en mei in Bulgarije het luchtruim gaan bewaken. Gewonde Oekraïense militairen worden in Nederland geholpen met hun revalidatie. Het kabinet kijkt of er aanvullende bilaterale steun aan Oekraïne kan worden gegeven, al waarschuwt De Wijk dat de situatie snel kan veranderen.

“Binnen de Amerikaanse regering wordt al gesproken over het vervoeren van raketten naar Oekraïne. Die Amerikaanse raketten staan ook op Nederlandse bodem. Als je die raketten gaat leveren, stuur je dus materiaal naar Oekraïne en ben je er aanwezig. Als er dan een aanval vanuit Rusland komt, kan je zomaar een oorlog in gezogen worden.”

Van Koningsbrugge wijst er echter op dat Nederland niet kan bijdragen op militair vlak als het Nederlandse parlement daar niet mee instemt. “Bondgenoten kunnen wel dingen willen, maar je moet toch een meerderheid hebben in het parlement. Ik waag het te betwijfelen of die meerderheid er is voor het plaatsen van raketten. We laten ons niet zomaar een oorlog in rommelen.”

Bron: NU.nl