Het is een misvatting dat Poetin met de oorlog in Oekraïne het Russische imperium wil herstellen, betoogt Ruslandkenner Helga Salemon. In werkelijkheid was de oorlog een dwangzet die Poetin voor altijd aan de macht moet houden en van zijn land weer een totalitaire staat maakt.
Sinds de Russische invasie in Oekraïne op 24 februari breken westerse deskundigen er zich het hoofd over: wat waren president Poetins beweegredenen? De draconische sancties die de VS en de EU beloofden als hij een oorlog zou beginnen, zouden immers onvermijdelijk tot Ruslands economische ondergang leiden. Daarmee zou Poetins val hoogstwaarschijnlijk onafwendbaar worden. En al hoopte Poetin waarschijnlijk dat de sancties mee zouden vallen, hij kon daar niet op rekenen. Onafhankelijke Russische economen voorspellen dat de Russische economie de komende anderhalf tot drie jaar compleet zal instorten.
Volgens de meeste Ruslandkenners, onder wie de Britse historicus Orlando Figes vorige week in de Volkskrant, zou Poetin met dit va-banque-optreden revanche willen nemen op de val van de Sovjet-Unie. In deze visie wil Poetin het Russische wereldrijk herstellen, zodat hij de geschiedenis in kan gaan als Poetin de Grote.
Als onderbouwing wijzen deze Kremlinologen eensgezind naar Poetins uitspraak uit 2005 dat de val van de Sovjet-Unie de grootste geopolitieke catastrofe was van de 20ste eeuw. Wat ze vaak vergeten is dat die woorden volgden op de Oranjerevolutie in Oekraïne van een half jaar eerder. Daarbij versloeg de democratisch gezinde Viktor Joesjtsjenko de pro-Russische Viktor Janoekovitsj. Dat de democratie het in Oekraïne won van de autocratie, liet bij Poetin alle alarmbellen afgaan.
Want de werkelijke reden voor de recente aanval op Oekraïne lijkt veel platter: Poetin wil koste wat het kost voorkomen dat zijn autocratische bewind wordt weggevaagd door een democratische revolutie. Als Russen vrij konden stemmen, zouden ze de regerende elite, die zichzelf al ruim twintig jaar schaamteloos verrijkt ten koste van de Russische schatkist, hoogstwaarschijnlijk direct wegstemmen. De oppositiepolitici zouden bovendien rechtszaken tegen Poetin aanspannen voor de repressie van en de moorden op Kremlincritici, waarvoor ze hem verantwoordelijk houden – voorop het vermoorden van oppositiepoliticus Boris Nemtsov in 2015.
Het gaat Poetin dus om machtsbehoud, hoewel nostalgie over het Sovjet-verleden in de staatspropaganda wel een rol speelt. Het uiteenvallen van het imperium raakt de Russische onderbuik. Russen zijn er trots op dat Rusland sinds de Middeleeuwen een wereldrijk is geweest. Alleen Poetin kan ‘Rusland weer laten herrijzen’, luidt de Kremlinretoriek. Na de annexatie van de Krim in maart 2014 zei de voorzitter van het Russische Parlement zelfs: ‘Mét Poetin bestaat Rusland, zónder Poetin is er geen Rusland.’
Alle macht aan de siloviki
Poetin is afkomstig uit de gevreesde geheime dienst van de Sovjet-Unie, de KGB. En dat geldt voor bijna alle huidige vertrouwelingen van Poetin. Ze verlangen terug naar deze tijd van terreur en orde, waarin zij de bewakers waren van de 287 miljoen inwoners van het immense Sovjet-rijk. In de USSR was hun status en macht onbetwist. Poetin benoemde veel van zijn oude KGB-vertrouwelingen op hoge posten toen hij in 2000 president werd. In de woorden van Duitse ex-president Joachim Gauck vormen deze voormalige veiligheidsagenten de opvolgers van het Sovjetbewind, waarbij ‘de onmacht van velen staat tegenover de almacht van de weinigen’.
Dat het Poetin en zijn oud-KGB-kameraden slechts te doen is om macht, oftewel om het voor Kremlinleiders weggelegde privilege tot het stelen uit de schatkist, werd mij duidelijk in 2006. In opdracht van de Nederlandse ambassade in Moskou deed ik toen onderzoek naar de zogenoemde siloviki. Deze term verwijst naar alle ordehandhavers in Rusland, van de krijgsmacht tot het Openbaar Ministerie. In de entourage van Poetin gaat het bijna uitsluitend om siloviki afkomstig uit de KGB en de daaropvolgende veiligheidsdiensten.
Uit mijn onderzoek bleek dat volgens hun officiële cv een kwart van de hogere staatsfunctionarissen een achtergrond had in deze diensten. Volgens Russische onderzoeksjournalisten die ook met dit onderwerp bezig waren, was dit in werkelijkheid maar liefst driekwart. Russische onafhankelijke commentatoren vergelijken het presidentschap van Poetin daarom doorgaans met een ‘KGB-coup’. Een staatsgreep die tot op heden voortduurt en waarbij Poetin en zijn grootste vertrouwelingen in wezen functioneren als het politburo. Dit orgaan toont een opmerkelijke continuïteit, die teruggaat tot zijn KGB-tijd.
Het zijn deze bondgenoten die met Poetin hebben besloten tot de invasie van Oekraïne. Hierbij gaat het om de secretaris van de Veiligheidsraad en voormalige KGB-generaal Nikolaj Patroesjev, FSB-baas Aleksandr Bortnikov en het hoofd van de buitenlandse inlichtingendienst SVR Sergej Narysjkin. De vier mannen leerden elkaar kennen in de jaren zeventig, toen ze bij de KGB werkten in het toenmalige Leningrad.
Wat de oppermachtige siloviki gemeen hebben is een ongezonde hang naar macht en luxe. Ondanks hun breed geëtaleerde afkeer van het Westen, zijn ze onmetelijk rijk geworden dankzij de economische banden tussen Rusland en dat Westen. Tot de sancties dat onmogelijk maakten, verbleven zij en hun kinderen er maar al te graag in hun villa’s en jachten.
Maar hardop hekelen Poetin en zijn vertrouwelingen de westerse losbandigheid. Ze pogen zo het verlangen naar de westerse vrijheid en welvaart, dat vooral leeft bij veel jonge en hogeropgeleide Russen, af te remmen. Daarom verspreiden de Russische staatsmedia dagelijks de boodschap dat het democratische Westen met zijn homohuwelijk, vrouwenemancipatie en massa’s migranten tot de ondergang is gedoemd.
Opkrikken van de steun
De oud-KGB’ers zien echter dat het verketteren van het Westen niet meer genoeg is om het draagvlak voor het Poetinregime te handhaven tot de volgende presidentsverkiezingen in 2024. De Russen merken aan den lijve dat de antiwesterse hetze geen brood op de plank brengt, maar dat die hun leven juist steeds moeilijker maakt. Door de kosten voor de Oekraïne-oorlog in 2014 en de daaropvolgende Westerse sancties ligt het Russisch nationaal inkomen tot op heden onder dat van 2013.
Het opkrikken van de steun voor Poetin is dus noodzakelijk, beseffen Poetins medestanders. Omdat de antiwesterse retoriek hun draagvlak niet meer voldoende kon handhaven, voelden Poetin en zijn vertrouwelingen zich gedwongen Oekraïne binnen te vallen. De Kremlinpropaganda luidt dat het Westen oorlogszuchtig is en Rusland klein wil houden via vazalstaat Oekraïne. Natuurlijk, is de redenering, staat Poetin pal voor Rusland. Met de ‘speciale militaire operatie’ wil het Oekraïne weer in de eigen invloedssfeer krijgen.
Lees het hele artikel in de Volkskrant…
Bron: de Volkskrant, 17 Sept 2022
Foto bron: Kremlin.ru
Experts
Related Content
