Han ten Broeke: Nederland moet assertiever worden in de wereld

Nederland moet niet naïef zijn, zegt Han ten Broeke van het Haags Centrum voor Strategische Studies. Niet ten aanzien van China en Amerika, maar ook niet ten aanzien van het eigen bedrijfsleven. ‘Zonder export gaan we armoede en schaarste verdelen.’

Opinieblad Forum van VNO-NCW, 31 mei 2021.

Economische veiligheid: dát is waar het om draait in de wereld van vandaag, waarschuwt Han ten Broeke, directeur politieke zaken bij het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS). ‘En dat begrip zit nog onvoldoende tussen de oren bij de politiek.’

Meneer Ten Broeke, wat is dat eigenlijk: economische veiligheid?

‘Een mooi beeld om dat te illustreren is de recente stremming van het Suezkanaal door een stuurloos geraakt containerschip. Dat incident bewees nog eens hoe afhankelijk de wereld is van de productieketen via maritieme weg. Het merendeel van de Chinese producten die we importeren komt over water. Er is niet veel voor nodig om de levering van cruciale onderdelen in gevaar te brengen.’

‘Vervolgens zien we een Nederlands maritiem bedrijf, Boskalis, dat het innovatieve vermogen heeft om het probleem op te lossen. Daar zijn we als Nederlanders dan heel trots op, maar hoeveel van dat soort uniek-in-de-wereldbedrijven hebben we nog? Bedrijven die een eigen productieketen kunnen voeden, met honderden mkb-bedrijven.’

‘Boskalis is ook betrokken bij de aanleg van een tweede Suezkanaal, dat dit soort incidenten juist moet voorkomen. Ik weet nog dat in de Nederlandse politiek daar achteraf nog discussie over ontstond. Zo wordt internationaal ondernemen er niet makkelijker op gemaakt. En bedenk wel dat de Chinezen dit soort projecten maar wat graag overnemen.’

En dat is een probleem, als projecten naar de Chinezen gaan?

‘Ik geef een ander voorbeeld. In Duitsland wordt de Elbe, die toegang geeft tot de haven van Hamburg, verdiept en verbreed. De Chinezen hebben daar bewust een teen in het water gestoken en leken met de laagste inschrijving de aanbesteding zo naar zich toe te kunnen trekken. Zolang de Europese interne markt dit soort praktijken ‘tolereert’ – het onder de marktprijs aanbieden met steun van de overheid – hebben we onze economische veiligheid niet op orde.’

‘Vrije markten leiden tot vrije mensen, zo luidt het liberale gedachtengoed. Maar dat is alleen zo indien iedereen volgens dezelfde spelregels opereert. Je ziet nu landen die hun industrie onevenredig steunen met staatskapitaal, om zo posities in de wereld te verwerven. In het Westland bijvoorbeeld hebben Chinese bedrijven hun oog laten vallen op de zaadveredeling, waar Nederland goed in is.’

‘De check op strategische investeringen in Nederland door buitenlandse bedrijven staat nog in de kinderschoenen. China probeert in alle cruciale sectoren en economische processen een vinger achter de deur te krijgen. Bedrijven moeten daar zelf ook niet naïef in zijn. Wat dat betreft moet de stormbal worden gehesen. Nederlandse bedrijven móeten successen op de wereldmarkten kunnen blijven boeken. Want zonder export gaan we armoede en schaarste in plaats van welvaart verdelen.’

Toch spreekt u liever niet over China als ‘gevaar’. Waarom niet?

‘Omdat het China is, punt. Het heeft geen enkele zin om China af te schilderen als onze ideologische vijand. We zullen met China moeten handelen en samenwerken, dat is hoe het is. Maar ik ben ook een tegenstander van naïviteit. En die zie ik in de politiek, waar ik vandaan kom. In de commissie handel en hulp van de Tweede Kamer wordt alleen over hulp gesproken. Uit de 34 armste Afrikaanse landen importeren we opgeteld net zoveel als uit IJsland. Als die landen bepalend zijn voor ons buitenlandbeleid, moet je concluderen dat de gewenste kruisbestuiving tussen hulp en handel nog niet veel oplevert. Want dit zijn natuurlijk niet de groeimarkten waarvan wij het moeten hebben. Daar halen we niet de welvaart vandaan die nodig is om invloed te krijgen in de wereld. Dat China nog naar ons luistert, heeft meer met ASML en de universiteit van Wageningen te maken dan met onze fantastische ideeën over handelsbeleid. Als Nederland de positie van de Oeigoeren wil aankaarten in China, dan kan dat alleen als je geopolitiek gewicht in de schaal legt. Je moet een hefboom hebben. Veel landen doen dat militair, maar Nederland kan dat alleen economisch doen.’

Speelt dit alleen ten aanzien van China?

‘Nee, met de Amerikanen hebben we ook het nodige te schaften. Want het gaat globaal gezien om China versus de VS, met de EU ergens in het midden. Het continent van de markt versus het continent van de almachtige overheid. Dan moet Europa het continent van de mens zijn. President Biden is een Delaware Democraat, wat inhoudt dat het inkomen van de Amerikaanse middenklasse bepalend is voor zijn buitenlandbeleid. Hij zou bijvoorbeeld, ook uit economische overwegingen, kunnen verlangen dat Europa de aanleg van Nord Stream, de gasleiding van Rusland naar West-Europa, stillegt. Dat zal sterk van de Duitsers afhangen, die ook bepalend zijn voor het China-beleid van de EU. Zo zie je dat de geopolitiek de economie raakt. Het is eigenlijk geo-economie. En het kleine Nederland heeft daar Europa bij nodig.’ 

Wat kan Europa doen op handelsgebied?

‘Om te beginnen moet niet elke lidstaat met eigen wetten komen op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen, want dan word je tegen elkaar uitgespeeld. Dus Nederland moet zelfbeheersing op dit vlak tonen. Daarnaast moeten we de Europese interne markt nu eindelijk gaan beschermen tegen buitenlandse investeerders die zich niet aan onze regels houden. Tot slot moet de EU echt werk maken van haar strategische ‘soevereiniteit’, zich minder afhankelijk maken van andere grootmachten. Eurosceptici zien dit misschien als het verlies van Nederlandse soevereiniteit aan Brussel. Als continent kunnen we echter alleen nog een rol kunnen spelen naast China en de VS als we onze krachten bundelen. Ook met gelijkgestemde landen buiten Europa. Want autarkie voor Europa is echt geen optie.’

Waarom is de bescherming van de interne markt nog niet geregeld?

‘Het antwoord: Europa is Europa’s grootste vijand. De interne verdeeldheid is te groot. Misschien is er eerst nog meer narigheid nodig, moeten we nog een paar stevige nederlagen lijden voordat we gaan inzien hoe belangrijk samenwerking is. Elke lidstaat heeft zijn eigen exportbelang. En tijdens internationale vergaderingen kijken sommige lidstaten over hun schouder naar China, wat die ervan vindt.’

‘Investeringen die we in Europa toestaan aan Chinese bedrijven, mogen Europese bedrijven niet doen in China. In de VS worden ook weinig investeringen toegestaan omdat ze veel sectoren van militair belang achten. Dat gaat mij te ver, maar Europa moet er wel van leren en meer door een veiligheidsprisma naar de economie te kijken. Vergeet niet dat Nederland een kwetsbaar land is. Niet alleen vanwege de geringe omvang, maar ook omdat meer dan 50 procent van onze export wederuitvoer betreft. Dan ben je veel meer afhankelijk van wat er in de rest van de wereld gebeurt.’

Dus wat is er dan nodig van de overheid?

‘Nou, de politieke fanclub voor de grote exportbedrijven lijkt steeds kleiner te worden. ASML wordt nog wel op handen gedragen, maar de baggeraars en ander grote technische bedrijven worden volkomen ten onrechte in een verkeerd daglicht gesteld. Ze moeten niet worden belast met mvo-taken waarin de overheid zelf niet in is geslaagd. Bedrijven zijn immers geen pakezels van pastoraal beleid, zeg ik vrij naar Gerrit Komrij.’

‘Er zijn nu buitenlandse off shore windparken die door Chinese bedrijven worden aangelegd. Nederlandse bedrijven mogen daar vanwege vergroeningseisen niet aan meedoen. Terwijl sommige landen nog niet in onze fase van vergroening zitten. Wij denken wel dat de fossiele economie tot het verleden behoort, maar daarmee help je niet de landen die er nog middenin zitten. Ik heb liever dat een Nederlands bedrijf dat doet, want China stelt helemáál geen duurzaamheidseisen aan zijn bedrijven.’

‘Nederland moet assertiever en offensiever worden, en daarbij uitgaan van de wereld zoals die is, en niet zoals we die het liefst zouden zien. Dat leidt tot een labbekakkerig beleid waar we niks aan hebben.’

En dan maar niet meer beginnen over mensenrechtenkwesties?

‘Jawel, maar dan wel preken vanuit een machtspositie. In dit geval: de ander economisch pijn kunnen doen. Dus moeten we op zoek naar coalities met andere landen. Waar is China kwetsbaar? Grondstoffen, producten die ze niet kunnen krijgen. Waarom beginnen we geen melkpoedercoalitie?’

Dit interview door Paul Scheer verscheen op 31 mei 2021 in opinieblad Forum van VNO-NCW.